نکات درس تفسیر در تاریخ 4/12/1400
تفسیر آیه 70 سوره انعام
خوش‌گذراني و پرخوري موجب بروز مشكلات فراوان.
وَ ذَرِ اَلَّذِينَ اِتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ اَلْحَيٰاةُ اَلدُّنْيٰا وَ ذَكِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمٰا كَسَبَتْ لَيْسَ لَهٰا مِنْ دُونِ اَللّٰهِ وَلِيٌّ وَ لاٰ شَفِيعٌ وَ إِنْ تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ لاٰ يُؤْخَذْ مِنْهٰا أُولٰئِكَ اَلَّذِينَ أُبْسِلُوا بِمٰا كَسَبُوا لَهُمْ شَرٰابٌ مِنْ حَمِيمٍ وَ عَذٰابٌ أَلِيمٌ بِمٰا كٰانُوا يَكْفُرُونَ ﴿الأنعام، 70﴾
و کسانی که بازی و سرگرمی را دين خود گرفتند، و زندگی دنیا آنان را فریفت، و اگذار؛ و با قرآن اندرز[شان] ده؛ تا کسی به خاطر آنچه مرتکب شده گرفتار نشود، در حالي‌كه جز خدا برايش وليّ و شفیعی نيست؛ و اگر [براي نجات از گرفتاري] هر گونه فدیه‌ای بدهد از او پذیرفته نشود. آنانند که به سبب آنچه مرتکب شده اند گرفتار گشته‌اند. و به خاطر كفر[ان]شان برایشان نوشابه ای از آب جوشان و عذابی دردناک است.
نکته 1: اَلَّذِينَ اِتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً غیر از گروه اَلَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيٰاتِنٰا هستند و اشاره به کسانی دارد که می‌گویند باید خوش‌گذارانی کرد و از این دنیا باید تا جایی که می‌شود لذت برد و نباید وقت خودمان را برای نماز و عبادت يا خدمت به خلق بگذاریم.
حال خداوند به پیامبر(ص) فرموده: كه این گروه را رها کن. پس برخورد با این گروه از گروه قبلی سبك‌تر است. نسبت به گروه قبلی قرار شد از آنها اعراض شود و مجلسشان ترک شود ولی این گروه باید رها شوند یعنی کاری به کار آنها نداشته باش و وقت خود را صرف آنها نکن و تنها به تذکری اکتفا کن.
پس در این آیات از دو گروه صحبت شده است: یکی کسانی که آیات الهی را مسخره می‌کنند و دیگری گروهی که دنبال خوش‌گذرانی و لهو و لعب هستند.
نکته 2: در واژۀ «دین» مثبت بودن يا منفي بودن نهفته نیست و در آیۀ مورد بحث معنای منفی دین مدّ نظر است.
نکته 3: «لهو» به معنای سرگرمی و «لعب» به معنای بازیچه است و آیه به گروهی اشاره دارد که کل زندگی آنها چنین چیزهایی است و لهو و لعب روش زندگی آنها شده است.
نکته 4: ضمیر غايب«ه» در« ذَكِّرْ بِهِ» به قرآن برمی‌گردد. قبلا گفته‌ایم که در صدر اسلام دو چیز مهم بوده است: یکی پیامبر(ص) و دیگری قرآن و در اینجا با توجه به اینکه خطاب به پیامبر(ص) است پس ضمیر به قرآن برمی‌گردد. بنابراين آیه می‌گوید به وسیلۀ قرآن به آنها تذکر بده.
نکته 5: در کل قرآن ریشۀ (بسل) تنها در همين آیه 70 سوره انعام بکار رفته است. مجمع البیان راجع به این لغت چنین توضیح داده است:
ابسلته بجریرته ای اسلمته بها یعنی به واسطۀ جرمش او را تحویل دادم و مستبسل همان مستسلم است یعنی کسی که تسلیم شده است.
اخفش گفته است: تُبسَل ای تجُازی یعنی کیفر داده مي‌شود.
همچنین گفته شده است که تبسل یعنی گروگان گرفته مي‌شود.
این معانی به یکدیگر نزدیک است و هذا بسل علیک ای حرام علیک
اسد باسل یعنی قدرتی بر آن شیر نیست.
تبسل در آیۀ مورد بحث را گروهی این‌گونه معنا کرده‌اند: تا نفسی به خاطر کارهایی که کرده تسلیم هلاکت نشود و به هلاکت نیفتد.
ابن عباس گفته : تا هلاک نشود.
گروه دیگری گفته‌اند: تا مجازات نشود.
گفته شده است که: تا مؤاخذه نشود.(مجمع البیان- ذیل آیه 70 سوره انعام)
نکته 6: گروهی از کنار این آیه سریع عبور کرده‌اند ولی به نظر مي‌رسد باید بیشتر راجع به آیه تأمل کرد. به نظر مي‌رسد كه این آیه مربوط به بهداشت جسم است. کسانی که خوش‌گذران هستند و بخور بخور می‌کنند و زندگی دنیا آنها را فریب داده و دنبال شهوات هستند و اصلا به فکر چیز دیگری غیر از خوش‌گذرانی نیستند و تنها شکم و شهوت و مقام برای آنها مهم است چنین کسانی به واسطۀ بیماری‌های جسمی که می‌گیرند هلاک می‌شوند.
پس این آیه ربطی به عذاب جهنم ندارد.
کسانی که زیاد می‌خورند آرام‌آرام بیمار می‌شوند و همۀ معانی که برای بسل گفته شد مصداق پیدا می‌کند مثل اینکه گرفتار و تسلیم بیماری می‌شوند و بالأخره هلاک می‌گردند.
خوش‌گذرانی افراطی و پرخوری عاملی برای هلاکت جسم است. هر چقدر رفاه بیشتر می‌شود مریضی‌ها نیز بیشتر می‌شود.
بدن ما به گونه‌ای ساخته شده است که اگر زیاد استفاده کردیم گرفتار می‌شویم و بیماری که آمد به راحتی قابل حل نیست و باید قرص خورد تا تشدید نشود و امروزه این گرفتاری‌ها زیاد است.
با این توضیحات شاید مراد از لَهُمْ شَرٰابٌ مِنْ حَمِيمٍ این باشد که دیگر نمی‌توان آب سرد و گوارا خورد بلکه باید آب گرم خورد و مراد از عذاب در تعبیر وَ عَذٰابٌ أَلِيمٌ بِمٰا كٰانُوا يَكْفُرُونَ درد کشیدن است و مراد از کفر در این تعبیر نیز کفران نعمت است.
نکته 7: بد نیست در همین‌جا به آیه‌ای که شبیه معنای گفته شده است اشاره کنم. در سوره محمد آمده است:
فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي اَلْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحٰامَكُمْ ﴿محمد، 22﴾
پس اگر ولایت پیدا کردید آیا از شما جز این انتظار می‌رود که در زمین فساد کنید و قطع رحم نمایید؟
باید دید منظور آیه چیست؟ اتفاقا بدکاران وقتی به حکومت می‌رسند خویشاوندان خود را سر کار می‌آورند، نه اينكه در ظاهر قطع رَحِم كنند. پس مراد از آیه این است که اين به كارگماردنهاي بي‌ضابطه خدمت نیست.
بد نیست نگاهی به کشور خودمان بیندازیم تا ببینیم این‌گونه شده است یا نه؟
بعد از انقلاب مشاهده کرده‌ایم که چندین وزیر از اصفهان در کابینه بوده است و قصد داشتند به مردم شهر خود خدمت کنند و به همین خاطر کارخانه‌ها را در شهر ایجاد کردند و با این کار آب و هوا را از ما گرفتند. پس دوست داشتند خدمت کنند و پارتي بازي كردند، ولی موجب ضرر برای مردم شدند. فردي از يزد مسؤليت پيدا كرد و با نفوذش آب و صنعت را به يزد برد ولي سرانجام سلامت و امنيت يزد از دست رفت.
امروزه مشاهده می‌کنیم که غذاهای سالم قدیم اصلا پیدا نمی‌شود. چون می‌خواستیم صنعتی بشویم و بیشتر خوش باشیم خودمان را گرفتار کردیم.
خدایی که جهان را خلق کرده به این نحو درست کرده که دنیا مزرعۀ آخرت باشد و به مقدار نیاز مصرف کنیم و بقیه را به دیگران بدهیم یا برای دین کار کنیم ولی ما دنيا خواهي و خوش‌گذراني را هدف قرار داديم و همه چیز را برای خود خواستیم و گرفتار شدیم.
پس خوش‌گذرانی زیاد به جای اینکه به انسان ارزش و حُسْن بیفزاید قبح می‌افزاید. این طور نیست که هرچه بیشتر خوردیم بهتر باشیم بلکه اگر بیشتر خوردیم چربی و قند زیاد می‌شود. ما فکر می‌کنیم آنها که زیاد می‌خورند خوش‌تر هستند ولی اتفاقا بر عکس است و کسانی که زیاد می‌خورند زودتر می‌میرند.
نکته 8: اگر آیه می‌گوید این گروه را رها کن به این دلیل است که کاری نمی‌توانی برای آنها بکنی. وقتی چربی و قند و فشار آنها بالا رفت کاری نمی‌توان کرد.
نکته 9: با توضیحاتی که دادیم خوب است یکی‌یکی جملات آیه را معنا کنیم:
تعبیر وَ ذَكِّرْ بِهِ أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمٰا كَسَبَتْ یعنی به آنها متذکر شو که با این کار، خودتان را به هلاکت می‌اندازید.
تعبیر لَيْسَ لَهٰا مِنْ دُونِ اَللّٰهِ وَلِيٌّ وَ لاٰ شَفِيعٌ به این معنا است که چنین شخصی در برابر بیماری‌ها هیچ کاری نمی‌تواند بکند و دکتر و دوا نیز نمی‌توانند برای او کاری کنند.
تعبیر وَ إِنْ تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ لاٰ يُؤْخَذْ مِنْهٰا به این معنا است که با پول نمی‌توان چربی و قند را برطرف کرد.
تعبیر أُولٰئِكَ اَلَّذِينَ أُبْسِلُوا بِمٰا كَسَبُوا یعنی آنها به خاطر پرخوری به هلاکت افتادند.
نوشیدنی داغ در تعبیر لَهُمْ شَرٰابٌ مِنْ حَمِيم می‌تواند اشاره به قرص‌ها و داروهایی داشته باشد که مثل زهرمار می‌ماند و بايد با آب ولرم يا گرم خورده شود
با این توضیحات متوجه شدیم آیه می‌تواند اشاره به همین دنیا داشته باشد و لزومی ندارد ضرورتا آیه را مربوط به آخرت بدانیم.