هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
فایل صوتی درس: کلیک
نکات درس تفسیر در تاریخ 2/3/1401
تفسیر آیۀ 90 سوره انعام
منظور از ضمير در «عليه» قرآن است. پيامبر بر آوردن، بيان و تبليغ قرآن اجرت نگرفته اما بر كارهاي ديگر از جمله فرماندهي در جنگ اجرت گرفته است. متن عبارت تسنيم براي بررسي.
اُولٰئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللّٰهُ فَبِهُدٰاهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لاٰ أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاّٰ ذِكْرىٰ لِلْعٰالَمِينَ ﴿الأنعام، 90﴾
آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده است، پس به هدایتشان اقتدا کن. بگو: پاداشی بر [آوردن قرآن] از شما نمی‌خواهم. آن [=قرآن] جز تذکّر و پندی برای جهانیان نیست.
نکته 1: معمولا ضمیر در «علیه» را به رسالت برگردانده‌اند. اگر یادتان باشد قبلا گفته بودم که در صدر اسلام دو چیز معروف و مشهور بوده است: یکی پیامبر(ص) و دیگری قرآن و در بسیاری از موارد به خاطر مشهور بودن این دو، ضمایر در جملات قرآن به آنها برمی‌گردد بدون اينكه قبلا نامي از آنها برده شده باشد.. حال در آیۀ مورد بحث نیز منظور از ضمیر در «علیه» قرآن است. یعنی پیامبر(ص) برای آوردن، تعلیم، تبيين و تفسیر قرآن اجرت طلب نمی‌کند.
نکته 2: پیامبر(ص) نبايد اجرتی برای رسالت و تبليغ و تبييين قرآن بگيرد؛ ولی برای فرماندهی لشگر در جنگ بدر و احد و خيبر و…گرفتن اجرت مانعي نداشته است.
عرب‌ها قبل از پیامبر(ص) جنگ‌ها و دعواهای فراوانی داشته‌اند ولی با آمدن پیامبر(ص) بین آنها صلح برقرار شد. عرب‌ها برای فرماندۀ جنگی مزد قرار می‌دادند و پیامبر(ص) نیز شايد به عنوان یک فرمانده مزد گرفته است.
به هر حال خداوند برای رسولان خود يا مبلغان دین از راهی دیگر جبران کرده است. مثلا خداوند برای اینکه داود بتواند تبلیغ دین را انجام دهد به او کمک کرد و آهن را برای او نرم کرد تا بتواند به راحتي زره بسازد و بفروشد و با پول آن زندگي كند و بدون گرفتن مزدي از مردم دين خدا را تبليغ كند. خداوند در مورد حضرت داود می‌فرماید:
وَ لَقَدْ آتَيْنٰا دٰاوُدَ مِنّٰا فَضْلاً يٰا جِبٰالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَ الطَّيْرَ وَ أَلَنّٰا لَهُ الْحَدِيدَ ﴿سبإ، 10﴾
همانا به داود از سوی خود فضلی بزرگ عطا کردیم، [و گفتیم:] ای کوه ها و ای پرندگان! [در تسبیح خدا] با او، هم صدا شوید. و آهن را برای او نرم کردیم.
حال پیامبر اکرم(ص) نیز برای کارهای غیر رسالی شايد مزد گرفته است.
پس پیامبر(ص) به عنوان رسول مزد نمی‌گیرد ولی به عنوان فرمانده یا حاکم می‌تواند مزد بگیرد. البته اموالی که به پیامبر(ص) می‌رسید ایشان نه برای دنیا طلبی بلکه برای نفع رساندن به مردم خرج می‌کرد مثل اینکه برخی از اموال را به حضرت زهراء(س) داد چون می‌دانست كه پس از او كساني به حکومت می‌رسند که خودی و غیر خودی می‌کنند و در نتیجه فدک را به حضرت زهراء(س) داد تا دست اهل بیت باز باشد تا بتوانند به غير خودي‌هاي حكومت و دیگران کمک کنند.
پس اموالی که به پیامبر(ص) می‌رسيد برای امور ضروری جامعه مصرف می‌کرد. در آیه 7 سوره حشر آمده است:
مٰا أَفٰاءَ اللّٰهُ عَلىٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرىٰ فَلِلّٰهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبىٰ وَ الْيَتٰامىٰ وَ الْمَسٰاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لاٰ يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيٰاءِ مِنْكُمْ وَ مٰا آتٰاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مٰا نَهٰاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللّٰهَ إِنَّ اللّٰهَ شَدِيدُ الْعِقٰابِ ﴿الحشر، 7﴾
آنچه خدا از [اموال و زمین های] اهل آن آبادی ها به پیامبرش بازگرداند اختصاص به خدا و پیامبر و اهل بیت پیامبر و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان دارد، تا میان ثرومندان شما دست به دست نگردد. و آنچه كه پیامبر به شما عطا کرد، بگیرید و از آنچه شما را نهی کرد، باز ایستید و از خدا پروا کنید؛ زیرا خدا سخت کیفر است.
بر طبق این آیه نیز هدف از تقسیم اموال فیء این است که اموال بین ثروتمندان دست به دست نگردد.
نکته 3: در ذیل این آیه باید تکلیف اختلاف دو دانشمند محترم نیز مشخص شود. یکی دکتر عبد الكريم سروش که اعتراض دارد که چرا با اینکه پیامبران مزد نمی‌گرفتند آخوندها از دین ارتزاق می‌کنند؟ و از آن طرف آیت الله جوادی آملی اصرار دارند که چنین ارتزاقی صحیح است و هدف از آن مادی‌گرایی نیست. و خمس و انفال و فيئ به عنوان جايگزين اجرت تبليغ است.
در جلد 26 تفسیر تسنیم، ص273 آمده است:
انبیاء در برابر تبلیغ دین هیچ چشم‌داشتی از مردم نداشتند. پیامبر اکرم(ص) نیز مأمور شد به همین روش اقتدا کند و به آنان بگوید که در ازای عمل به وظایف رسالت هیچ پاداشی از آنها انتظار ندارد. انفال، پشتوانۀ مالی آن حضرت و مبلغان دینی است.
از این حرف آخر می‌فهمیم که به نظر آیت الله جوادی آملی پیامبر(ص) مزد نمی‌خواهد ولی خدا برای او از طریق دیگر جبران کرده است.
ایشان در ص 283 نوشته است:
رایگان بودن تبلیغ دین به این معنا نیست که پیامبران و مبلغان دین از لحاظ مادی بی‌نیاز و تأمین باشند.
این سخن آیت الله جوادی بسیار مهم و صحيح است. پیامبران به صورت طبیعی زندگی می‌کردند نه اینکه دائما برای آنها معجزه می‌شده است. پیامبر اسلام(ص) حتی با سختی، خود را از مکه به مدینه رساند. پس بسیاری از معجزاتی که امروزه ادعا می‌شود در و دکانی بیش نیست.
سپس ایشان در صفحه 284 نوشته است:
افزون بر نیاز مبلغان و هزینه‌های فعالیت‌های تبلیغی گاه دفاع از مکتب هزینه‌های هنگفت در بر دارد. پس هر مکتبی باید برای بقای خود منابع مالی را تأمین کند.
اسلام که جامع‌ترین دین آسمانی است از این مسأله غفلت نورزیده و منابع سرشار خمس ، زکات، خراج و انفال را به این امر اختصاص داده است و در این میان مهم‌ترین پشتوانۀ مالی نظام اسلامی انفال است مانند نفت، گاز، مس، طلا و … و نیز جنگل‌ها، رودخانه‌ها، فضا و …
خدای سبحان این منابع غنی و ثروت‌های هنگفت را در اختیار پیامبر اسلام(ص) و جانشینان او گذارده است تا متصديان ارشاد مردم و تبليغ دين و دفاع فکری و نظامی از اسلام، با تأمين نيازهاي لازم، بي‌هيچ چشمداشتي از مردم، پيام الهي را به بندگانش برسانند و از دين دفاع كنند.(پايان عبارت تسنیم)
حال اشکال ما همین‌جا است که اگر این همه چیز برای پیامبر(ص) است دیگر عدم درخواست اجر معنا ندارد.