هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
فایل صوتی درس: کلیک
نکات درس تفسیر در تاریخ 16/3/1401
تفسیر آیه 91 سوره انعام
توضيح سه ديدگاه: وحي نازل مي‌شود يا انسان والا مي‌شود و وحي را تلقي مي‌كند يا هر دو با هم؟
وَ مٰا قَدَرُوا اللّٰهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قٰالُوا مٰا أَنْزَلَ اللّٰهُ عَلىٰ بَشَرٍ مِنْ شَيْءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتٰابَ الَّذِي جٰاءَ بِهِ مُوسىٰ نُوراً وَ هُدىً لِلنّٰاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرٰاطِيسَ تُبْدُونَهٰا وَ تُخْفُونَ كَثِيراً وَ عُلِّمْتُمْ مٰا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَ لاٰ آبٰاؤُكُمْ قُلِ اللّٰهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ ﴿الأنعام، 91﴾
و خدا را آن گونه که سزاوار اوست نشناختند، آنگاه که گفتند: خدا بر هیچ بشری چیزی نازل نکرده است. بگو: کتابی را که موسی آورده -که برای مردمْ نور و هدایت است و شما بعضی از آن را در کاغذهایی ثبت می‌کنید و آشکارش می‌کنید و بسیاری از آن را پنهان می‌دارید و حال آنکه حقایقی که نه شما می‌دانستید و نه پدرانتان [به وسیلۀ آن] به شما آموخته شد- چه کسی نازل کرده است؟ بگو: خدا [نازل کرده است]، سپس آنان را واگذار در یاوه‌هایشان که [در آنها] به بازی مشغولند.
نکته 1: این آیه جزو آیات مشکل است و حتی فخر رازی دو جا به مشکل بودن این آیه اشاره کرده است. مشکل بودن آیه از نظر مفسران به این دلیل است که سوره انعام سوره مکی است که در آن بحث با مشرکان است ولی مطالب قسمت دوم آیه مربوط به کتاب حضرت موسی است و با مشرکان نمی‌توان از کتاب حضرت موسی صحبت کرد و احتجاجی که با مشرکان باید کرد غیر از احتجاج با اهل کتاب است. پس مباحثی در این آیه مربوط به مفسران قبلی است ولی بحث‌هایی نیز با دین‌پژوهان معاصر داریم که آیا خدا بالاخره چیزی نازل کرده است یا نه؟
بنابراین ذیل این آیه باید راجع به نظریۀ خانم دکتر وسمقی نیز سخن بگوییم.
به این نکته نیز باید توجه داشت که بین مباحث درون‌دینی و برون‌دینی باید تفکیک قائل شد. برخی مثل دککتر وسمقی از برون دین به مباحث دینی نگاه می‌کنند و طبیعتا بحث با چنین افرادی با کسانی که درون‌دینی مباحث را می‌نگرند فرق دارد. اگر برون‌دینی مسأله حل شد و مثلا حرف خانم وسمقی ثابت شد از لحاظ درون‌دینی مسأله قابل حل است و باید آیاتی که اشاره به نزول دین دارد توجیه گردد و به تعبیر عرفی حمل شود. اگر هم ایشان نتوانست از برون دین نظرش را ثابت کند ما ظاهر الفاظ قرآن را می‌گیریم.
اتفاقا خود ما در جاهای دیگر چنین می‌کنیم و وقتی از برون دین فهمیدیم که خدا جسم نیست آیاتی که ظاهرش جسمانیت خداست را توجیه می‌کنیم.
البته به نظر می رسد بتوان حرف جدید یا دقیق‌تری زد. قبلا می‌گفتند خدا وحی را نازل کرده و امثال خانم وسمقی می‌گویند انسان به دنبال وحی رفته و والا شده است ولی می‌توان فکر سومی را مطرح کرد و گفت هم انسان برای دریافت وحی تلاش می‌کند و هم خدا وحی نازل می‌کند. خود فرد باید آنقدر خوب باشد تا بتواند قابلیت دریافت وحی را پیدا کند. پیامبر اسلام(ص) 40 سال انسان فوق العاده خوبی بوده و اهل تفکر در عالم هستی بوده است و چون بالا و والا شد اولین وحی را دریافت کرد و در اولین وحی به او گفته شد که برای دریافت بقیۀ وحی باید بالاتر بیایی و والاتر شوی. پس نزول از جانب خداست ولی این نزول به افراد خاص و خودساخته بوده است.
می‌گویند علامه محمد تقی جعفری در جایی سخنرانی داشته است و البته ایشان بیان سختی داشته است و شخصی به او اشاره کرده است که سطح مطلب را پایین بیاور تا بفهمیم. ایشان جواب داده بود که شما باید بالا بیایید.
حال در بحث ما، هم پیامبران بالا رفته‌اند و والا شده‌اند و هم خدا حقیقت را رقیق کرده و سطحش را پایین آورده است. در قرآن هم نزول داریم و هم تلقی. هم پیامبر(ص) بالا رفته و وحی را تلقی کرده و هم خدا وحی را نازل کرده است.
قرآن کتاب تدوین الهی است همانطور که عالم هستی کتاب تکوین الهی است و همان‌گونه که در عالم تکوین امر، دو طرفی است و تا تلاش نکنیم چیزی بدست نمی‌آوریم. در عالم تدوین نیز تا تلاش نشود چیزی نازل نخواهد شد.
حتی می‌توان گفت سرعت و شتاب افراد برای دریافت کردن وحی متفاوت است. البته خداوند با توجه به علم ازلی خود کسی را پیامبر می‌کند که می‌داند عقب‌گرد نمی‌کند.
یادآوری: در روز چهارشنبه مورخ 18 خرداد 1401 از خانم دکتر وسمقی دعوت شده است که در کلاس تفسیر حاضر شود و نظریۀ خود را بدون واسطه بیان کند. از همۀ دوستان پژوهشگر دعوت می‌شود در این جلسه حضور به هم رسانند تا به غنای بحث کمک شود.