فایل صوتی درس: کلیک
نکات درس نهج البلاغه در تاریخ 21/3/1401
شرح نامه 47 نهج البلاغه
فوايد حج و اعتراض به مسؤلاني كه با گرسنه نگه داشتن جامعه فكر آنان را قفل كردند.
وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي بَيْتِ رَبِّكُمْ لَا تُخَلُّوهُ مَا بَقِيتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِكَ لَمْ تُنَاظَرُوا
«خدا را خدا را درباره خانه خدا، تا هستيد آن را خالى مگذاريد، زيرا اگر كعبه خلوت شود، مهلت داده نمى‌شوید.»
در جلسۀ گذشته به مناسبت این تعبیر بحث انجام چند حج در یک سال را بررسی کردیم و چون نظر جدیدی بود برخی سکوت کردند و برخی مسخره کردند و چون معمولا افراد اهل علم نیستند اشکال علمی گرفته نشده است.
متأسفانه افراد نسبت به حج مطالعه ندارند و حتی بحث‌ها را مسلط نیستند که بخواهند ایراد بگیرند.
من متأسف شدم و خیلی از مسئولان مملکتی ناراحتم که چرا ما را به این وضع انداخته‌اند؟ من بعد از جلسۀ گذشته مطالبم را برای برخی دانشجویانم فرستادم و گفتم شما به روحانیون مساجد بفرستید تا ببینیم نظرشان چیست.
برخی روحانیون نظر نداده بودند و برخی گفته بودند وقت نداریم. و اما اشکال خود دانشجویان به اصل حج بود که اصلا چرا با این وضع اقتصادی بد بايد كسي به حج برود؟ بهتر است پول حج، خرج فقراء شود.
من خیلی متأسف شدم که مردم را آنقدر فقیر نگه داشته‌اند که تمام فکر و ذکر افراد به نان و آب معطوف شده است. آنقدر افراد فقیر هستند که اصلا به فکر مباحث علمی نیستند.
وقتی مسئولان مدیریت ندارند هر چه پول باشد نابود می‌شود و دانشجو این را نمی‌داند و به همین خاطر فکر می‌کند اگر پول حج را برای حج ندهند خرج اقتصاد کشور می‌شود.
باید به افراد گفت که حج رفتن منافعی دارد که سفرهای دیگر این منافع را ندارد.
در سفرهای دیگر با یک شهر و یک کشور و مردم یک منطقه آشنا می‌شویم ولی در حج با همۀ مردم در یک جا آشنا می‌شویم. حاجی در مسجد الحرام نشسته و انواع انسان‌ها را می‌بیند و با فکر و فرهنگ آنها آشنا می‌شود.
در کنارش با اماکن زیارتی آشنا می‌شود و در کنارش تقوا نیز کسب می‌کند ولی دانشجویان اصلا به این فواید توجه نمی‌کنند.
حال اگر بحث کربلا پیش آید این سوالات را نمی‌پرسند در حالی که آنها نیز عرب هستند.
متأسفانه تبلیغات حکومتی به این سمت رفته که راجع به حج و عمره که دین سفارش زیادی روی آن دارد تأکید زیادی نمی‌شود.
وقتی شخصی بخواهد برای حج واجب برای دومین بار برود خیلی او را مذمت می‌کنند ولی اگر کسی ده‌ها بار بخواهد به زیارت قبرها برود تازه او را تشویق می‌کنند و خود حکومت نیز تبلیغ می‌کند و امکانات فراهم می‌کند.
در مقابل برای حج از سال‌ها قبل پول او را می‌گیرند و برای بردن به حج او را اذیت می‌کنند.
یادمان نرود که این توصیه‌ها در آخر عمر حضرت بیان شده است و حضرت برای قبر همسرش یا قبر پیامبر یا قبر خودش و فرزندانش توصیه نمی‌کند ولی در مورد حج سفارش می‌کند ولی ما که اسممان شیعه است به این حرف حضرت اعتنا نداریم وبسياري از پولهايمان خرج گنبد و ضريح سازي مي‌شود و دانشجويمان به اين هم اعتراض نمي‌كند.
به نظر می‌رسد شیعه بودن ما تنها یک اسم و رسم است نه حقیقت.
یکی از فواید مهم حج این است که حج، مركزخداشناسي و موزۀ مردم شناسی است و می‌توان در حج واقعیت افراد را آن طور که هستند ببینیم.
معمولا افراد در جلساتی که می‌آیند خود را تمیز کرده و حتی آرایش می‌کنند به گونه‌ای که نمی‌توان واقعیت آنها را شناخت ولی در حج می‌توان واقعیت افراد را دید.
از آن طرف ساختمان‌های زیارتی و سیاحتی نیز هست ولی در کشور ما اصلا برای فواید حج خوب کار نمی‌شود. روحانیون حج بیشتر از فقه حج سخن می‌گویند و برخی از آنها کینه‌ای برای ایرانیان از غیر شیعه ایجاد می‌کنند در حالی که دیگر مسلمانان نیز افراد خوب و متواضعی هستند.
ایرانیان بجای اینکه از دیگر مسلمانان یاد بگیرند که مشغول نماز و قرآن شوند به ولگردي مشغول می‌شوند. انفاق در حج را دیگر ملت‌ها انجام می‌دهند ولی ما معمولا انجام نمی‌دهیم.
ما متأسفانه بعضا در لاک خود فرو رفته‌ایم و فکر می‌کنیم همۀ دنیا همین است که ما داریم در حالی که با حج می‌فهمیم دیگرانی نیز هستند که اهل فکر و نظر می‌باشند.
به هر حال مسئولان، یک کشور‌ِ پُر از معادن و سرمایه را آنقدر خالی کرده‌اند که دانشجو تمام فكرش نان شبش است. مرقد می‌سازند با چنان بودجۀ عظیمی ولی از آن طرف مردم محتاج‌اند و فقط باید به دنبال ما یحتاج خود باشند. وقتی عقل نباشد چنین می‌شود.
پس اشکال اصلی به مسئولان است نه دانشجویانی که چنین سؤالاتی می‌کنند.
مسئولان با تبليغات فراوان پول مهیا می‌کنند تا امام زاده بسازند و مردم را نزد قبر ببرند ولی نسبت به حج که واجب است و منا و عرفاتش انسان ساز است و سفارش قرآن است و تکرارش مستحب مؤکد است بی‌توجه‌اند.
من زمانی گفتم اگر مسئولان ما مدیریت نمی‌دانند لااقل باید بچه‌هایشان را مدیر تربیت می‌کردند. چرا در کشور، افرادی مدیر تربیت نشده‌اند و این یک مشکل اساسی در کشور ماست. مدیریت تخصصی در کشور ما وجود ندارد و به همین خاطر افراد نتوانسته‌اند مخالفان خود را جذب کنند در حالی که مدیر خوب کسی است که بتواند مخالف خود را جذب کند.
ما مشکل داریم که اینقدر فقیر در کشور هست. در کانادا فطریه‌ها را به من دادند که به ایران بیاورم چون گفتند در کانادا فقیر نیست.
البته به این نکته نیز اشاره کنم که حضرت علی(ع) قبل از اینکه به حج اشاره کند ابتدا به ایتام و همسایه اشاره کرده است. پس اینکه کسی به ایتام و همسایگان رسیدگی نکند و به حج برود مورد قبول نیست.
و اما حال که بحث به اینجا رسید بد نیست به این نکته اشاره کنم که یادم هست حدود بيست سال پيش برادر شهید موحدي وقتي براي ديدار به خانه‌شان رفته بوديم می‌گفت در خارج که ما دانشجویان دور هم می‌نشینیم و با هم حرف می‌زنیم دانشجویان ليبيايي فکرشان از همه بسته‌تر است. زيرا ديكتاتوري قذافي جلوي فكر باز را گرفته بود و كم‌كم همه به همان فكر محدود، اكتفا كرده بودند. حال امروزه همین را ميان دانشجويان می‌بینیم. وقتی دانشجو با مشکلات مالی رو به رو است دیگر نمی‌تواند فکر کند و بیندیشد.
و اما مرحوم آیت الله منتظری در ذیل تعبیر مورد بحث حدیثی را آورده است که در آن فواید حج ذکر شده است:
عن الصادق عليه السلام ـ و قد سألَهُ هِشامُ بنُ الحَكَمِ عن علّةِ الحَجِّ و الطَّوافِ بالبيتِ ـ : إنَّ اللّه َ تعالى خَلقَ الخَلْقَ··· و أمَرهُم وَ نَهاهُم ما يكونُ مِن أمرِ الطّاعَةِ في الدِّينِ ، و مَصْلَحتِهِم مِن أمرِ دُنياهُم ، فجَعلَ فيهِ الاجْتِماعَ مِن المَشرِقِ و المَغرِبِ لِيَتعارَفوا ، و لِيَتَربَّحَ كلُّ قَومٍ مِن التِّجاراتِ مِن بَلدٍ إلى بَلدٍ ، و لِيَنْتفِعَ بذلكَ المُكاري و الجَمّالُ ، و لتُعْرَفَ آثارُ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله أخْبارُهُ و يُذْكَرَ و لا يُنْسى .
و لَو كانَ كُلُّ قومٍ إنَّما يَتَّكِلونَ على بِلادِهِم و ما فيها هَلَكوا ، و خَرِبَتِ البِلادُ ، و سَقَط الجَلَبُ و الأرْباحُ ، و عُمِّيتِ الأخْبارُ ، و لَم يَقِفوا على ذلكَ ، فذلكَ عِلّةُ الحَجِّ .
ترجمه: امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال هشام بن حَكَمْ از حكمت حجّ و طواف كعبه ـ فرمود : خداوند متعال مردمان را بيافريد ··· و آنها را به پيروى از دين و آنچه مصلحت دنياشان در آن است، فرمان داد و نهى نمود، و حجّ را مايه فراهم آمدن مردم از شرق و غرب عالم و آشنا شدن آنها با هم (آگاه شدنشان از حال و روز يكديگر) قرار داد و تا بازرگانانى كه از شهرى به شهرى كالا مى برند، سود برند و كرايه دهندگان و شتر داران به فايده‌اى رسند و تا آثار پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شناخته شود و خبرهاى آن حضرت نقل و بازگو شود و از يادها نرود.
اگر هر قومى و مردمى، فقط به شهر و سرزمين خود بسنده مى‌كردند، نابود مى‌شدند و شهرها ويران مى‌گشت و درآمدها و سودها كاهش مى‌يافت و خبرها پوشيده مى‌ماند و كسى از آنها آگاه نمى‌شد. اين است حكمت حجّ.
(علل الشرائع : 405/6)
چند نکته از این حدیث قابل برداشت است:
اینکه تبلیغ می‌کنند در سفر حج چیزی نخرید و نفروشید اشتباه است. به طور کلی اینکه می‌گویند در مکان‌های زیارتی نباید چیزی بخرید اشتباه است. اتفاقا در خود قرآن بحث تجارت در حین حج آمده است. در آیه 198 سوره بقره آمده است:
لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنٰاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ ﴿البقرة، 198﴾
بر شما گناهی نیست که [در ایام حج] از پروردگارتان [به وسیله تجارت و داد و ستد] فضل و روزی و منافع مادی بطلبید.
چه بسا این حکم برای این است که در حج تجارت برقرار باشد و از اعمال حج تقدس زدایی نیز بشود. ما متأسفانه تقدس‌زایی زیاد انجام می‌دهیم.
دین نمی‌خواهد حج و امام را مقدس جلوه دهد. در حج می‌توان تجارت کرد. امامان خودشان به قربانگاه می‌رفتند و براي خريد قرباني چانه زني می‌کردند. اینکه عده‌ای به بازار نمی‌روند و به نام دین خودشان را از مردم کنار می‌کشند روش کاملا اشتباهی است.
نکتۀ دیگر اینکه در این حدیث آمده است که باید آثار رسول الله(ص) در حج دیده شود ولی متأسفانه روحانیون در حج چندان از آثار رسول الله(ص) نمی‌گویند.
در مشهد نیز همین‌گونه است و با اینکه همۀ مردم کمک کرده‌اند متولیان آن گروه خاصی هستند و سخنان امام رضا(ع) در كتابچه‌هايي پخش نمي‌شود. چرا در حرم امام رضا(ع) تنها افراد خاصی می‌توانند سخنرانی کنند؟
همچنین اینقدر که خرج زیبایی حرم کرده‌اند حدیث امام رضا(ع) را به آنها یاد نمی‌دهند.