فایل صوتی درس: کلیک
نکات درس تفسیر در تاریخ 12/4/1401
تفسیر آیه 92 سوره انعام
ايمان و نماز ما با ايمان و نماز صدر اسلام مختلف است آن ايمان چون مسبوق به كفر بود موجب شده بود كه بسيار به آن پايبند باشند و نمازشان مظهر تواضع بود بر خلاف نماز ما كه خالص‌ترينش باز داراي شائبه است.
وَ هٰذٰا كِتٰابٌ أَنْزَلْنٰاهُ مُبٰارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرىٰ وَ مَنْ حَوْلَهٰا وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلىٰ صَلاٰتِهِمْ يُحٰافِظُونَ ﴿الأنعام، 92﴾
و این [قرآن] کتابی است که آن را نازل کردیم، مبارك است و تصدیق کنندۀ کتاب‌های آسمانی پیش از خود، [براي هدايت مردم] و برای این که [اهل] مکه و کسانی را که پیرامون آنند بیم دهی؛ و آنان که به آخرت ایمان دارند به آن ایمان می‌آورند، و آنان همواره بر نمازشان محافظت می‌کنند.
نکته 1: ایمان به آخرت با ایمان لفظی که ما مسلمانان می‌گوییم متفاوت است. معمولا چیزهایی به ما تلقین شده و ما مثل ضبط صوت آن را تکرار می‌کنیم ولی بسیاری از ما به چیزهایی که می‌گوییم اعتقاد لازم و كافي را نداریم یعنی اگر واقعا می‌دانستیم گناه، جهنم در پی دارد هیچ‌گاه گناه نمی‌کردیم. بسیاری از ما ایمان و نمازمان به اين معنا واقعی نیست و به همین خاطر اشکالاتی که به دین‌داري ما می‌گیرند وارد است چرا که دین‌داري ما از محتوا خالی است. ادعا داریم که دین‌دار هستیم ولی این ادعا تنها گفتاری است و عمل ما با آن همراه نیست. شخصی نزد پیامبر(ص) آمد و ایشان آیات انتهایی سوره زلزال را برایش خواند و او رفت. پیامبر(ص) فرمود «رجع فقیها» (نور الثقلين، جلد 5، صفحه 650) چرا که واقعا او فهمید که هر كار خوبي بكند آن را خواهد يافت و هر كار بدي كه بكند آن را خواهد يافت. و در واقع او فهميد كه در زندگيش چه باید بکند ولی بسیاری از ما با اینکه علم به کار خوب و بد داریم ولی اهل عمل نیستیم.
پس بسیاری از ما اسلام داریم. ایمان نیز داریم که ریاکاری در آن نیست ولی این ایمان با آن ایمانی که مسلمان صدر اسلام داشت خیلی متفاوت است. آنها واقعا مؤمن بودند و پاي ایمانشان، مرد و مردانه می‌ايستادند ولی ما در ایمان، محکم نیستیم.
فضایی که پیامبر(ص) در آن فضا اسلام را آورده است امروزه نیست. آن فضا که ایمان پس از شرک و کفر بود امروزه نیست و ما پلیدی كفر وشرك را حس نکرده‌ایم و به همین خاطر زیبایی اسلام را نیز نمی‌توانیم درک کنیم و به همین دلیل ما مثل آنها از اسلام دفاع نمی‌کنیم. آنها پلیدی کفر و شرک و زیبایی اسلام را دیده بودند.
با این توضیحات می‌توان گفت که تعبیر «وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ يُؤْمِنُونَ بِهِ» یک قضیۀ خارجیه است و مراد این است که اهل مکه که ایمان به آخرت دارند به قرآن ایمان می‌آورند. ولی امروزه ایمانی که ما داریم آن گونه نیست و ایمانمان به آخرت و قرآن مثل ایمان مؤمنان صدر اسلام نیست.
سعدي در گلستان داستان فردي كه از دريا مي‌ترسيد و در كشتي جزع و فزع مي‌كرد، چند لحظه‌اي او را به دريا انداختند وقتي او را به كشتي آوردند آرام به گوشه‌اي نشست، را نقل كرده و گفته: قدر عافيت آن كسي داند كه به بلايي گرفتار آيد. مسلمانان صدر اسلام قدر اسلام را مي‌دانستند و امروزه چنين نيست.
مؤید این مطلب آیاتی از سوره واقعه است که مقربان را از بین اولین بیشتر از مقربين در ميان آخرین دانسته است.
نکته 2: تعبیر وَ هُمْ عَلىٰ صَلاٰتِهِمْ يُحٰافِظُونَ همان‌گونه که در نکتۀ قبلی آمد معنا می‌شود به این صورت که نمازی که ما می‌خوانیم با نمازی که مؤمنان صدر اسلام می‌خواندند تفاوت زیادی دارد. نماز در زمان صدر اسلام کمپانی تواضع بود. در آن زمان نماز یعنی تواضع؛ ولی امروز نماز ما هر چند با حال و اخلاص باشد تواضع فوق العاده برای ما ایجاد نمی‌کند و بلکه در مواردی برای ما تکبّر می‌آورد.
امروزه مفهوم نماز با مفهوم تواضع دو چیز شده است در حالی که حفاظت بر نماز یعنی محافظت بر صفت روحی تواضع.
نماز در صدر اسلام چون كاملا تواضع را به همراه داشت همه می‌فهمیدند که کار خوبی است. شاهد این مطلب آیات سورۀ علق است که می‌فرماید:
أَ رَأَيْتَ الَّذِي يَنْهىٰ ﴿العلق، 9﴾
مرا خبر ده، آیا آن کسی که باز می‌دارد،
عَبْداً إِذٰا صَلّٰى ﴿العلق، 10﴾
بنده‌ای را هنگامی که نماز می‌خواند؟
این آیات می‌خواهد حس مخاطب را برانگیزاند که چرا آن شخص کافر انسان متواضعی را از تواضع نهی می‌کند؟
به هر حال نماز در صدر اسلام تا به ما برسد خیلی فرق کرده است. نماز در صدر اسلام سراسر تواضع بوده ولی امروزه عملی است که در نزد برخي حاکی از تواضع است نه خود تواضع.
در حکمت 252 نهج البلاغه آمده است:
فرض الله… والصلاة تنزیها عن الکبر
خدا نماز را نماز برای دوری از تکبر واجب كرده است.
این در حالی است که امروزه نماز برای عده‌ای عامل تکبر شده است. همین که ما می‌گوییم «ما نمازخوان‌ها» خود این شائبۀ تکبر دارد.
به هر حال می‌خواهم بگویم محافظت بر نماز یعنی محافظت بر تواضع و چنین تواضعی ایمان به آخرت و قرآن را محافظت و بلكه زیاد می‌کند.