نکات درس تفسیر در تاریخ 26/9/1401
لعن و لعان
تفسیر آیه 108 سوره انعام
وَ لاٰ تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ فَيَسُبُّوا اللّٰهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذٰلِكَ زَيَّنّٰا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلىٰ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمٰا كٰانُوا يَعْمَلُونَ ﴿الأنعام، 108﴾
و كساني را كه به جای خدا می‌خوانند، دشنام ندهید، که آنان هم از روی دشمنی به نادانی خدا را دشنام مي‌دهند. این گونه برای هر امتی عملشان را آراسته‌ایم؛ سپس بازگشت آنان به سوی پروردگارشان خواهد بود، آنگاه آنان را به آنچه انجام می‌دادند، آگاه می‌کند.
نکته 1: بحث بر سر این بود که اگر قرآن گفته است فحش ندهید پس چرا در خود قرآن لعن و نفرین وجود دارد. توضیح دادیم که بحث آیه مربوط به فحش است ولی لعن و نفرین غير از فحش است. و این لعن و نفرین‌های قرآن گاهي جلوي كارهاي بد را مي‌گيرد. نباید از اثر زبان غافل باشیم. گاهی اوقات با زبان می‌توان افراد بد را از بدی دور کرد ولی اگر چیزی نگفتیم بدی زیاد می‌شود. پس اگر قرآن در مواردی از لعن و نفرین استفاده کرده برای این است که بدی كار بد روشن شود و كم‌كم كار بد از بین برود.
در ادامۀ بحث به آیات دیگر مربوط به لعن اشاره می‌کنیم:
وَعَدَ اللّٰهُ الْمُنٰافِقِينَ وَ الْمُنٰافِقٰاتِ وَ الْكُفّٰارَ نٰارَ جَهَنَّمَ خٰالِدِينَ فِيهٰا هِيَ حَسْبُهُمْ وَ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ وَ لَهُمْ عَذٰابٌ مُقِيمٌ ﴿التوبة، 68﴾
خدا آتش دوزخ را به مردان و زنان منافق و کافران وعده داده است، در آن جاودانه اند، همان برای آنان بس است و خدا لعنتشان کرده و برای آنان عذابی پایدار است.
از این آیه بدست می‌آید اینکه برخی افراد، کفار و منافق شدند به این دلیل است که خدا آنها را لعن کرده و از رحمت خود دور کرده است. اما اگر بپرسي كه چرا خدا آنان را لعن كرده است؟ جواب مي‌شنوي كه کار بد آنها موجب لعن يا دوری از رحمت خدا شده است و نتیجه دوري از رحمت خدا، کفر و نفاق است.
از خواجه عبد الله انصاری نقل شده است که «همه از عاقبت کار می‌ترسند و عبد الله از اول کار». به هر حال تخم مرغ دزد به شتر دزدی هم می‌رسد.
می‌گویند جوانی را می‌خواستند اعدام کنند. او در پای چوبۀ دار گفته بود مادرم را حاضر کنید. وقتی مادرش را حاضر کردند به او گفت زبانت را بیرون بیاور می‌خواهم ببوسم ولی او زبان مادرش را گاز گرفت و گفت زبان مادرم مرا به اعدام کشاند چون وقتی کار بد کردم او تشویقم کرد تا به اینجا رسیدم.
وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرىٰ عَلَى اللّٰهِ كَذِباً أُولٰئِكَ يُعْرَضُونَ عَلىٰ رَبِّهِمْ وَ يَقُولُ الْأَشْهٰادُ هٰؤُلاٰءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلىٰ رَبِّهِمْ أَلاٰ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظّٰالِمِينَ ﴿هود، 18﴾
و ستمکارتر از کسانی که به خدا دروغ بندند چه کسی است؟ اینان [در قیامت] بر پروردگارشان عرضه خواهند شد، وگواهان [اعمال] می‌گویند: اینان کسانی هستند که بر پروردگارشان دروغ بستند؛ آگاه باشید! لعنت خدا بر ستمکاران باد.
مراد از شاهدان در این آیه می‌توان انسان‌های الگو باشند که حرف‌ها و کارهایشان معیار است. و اما جملۀ أَلاٰ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظّٰالِمِينَ ممکن است از طرف خدا باشد و ممکن است از طرف شاهدان باشد. همچنین این جمله ممکن است نفرین و يا خبر باشد و ممكن است مربوط به دنیا باشد و ممکن است مربوط به قیامت باشد. هر احتمالی که باشد این جمله، فحش نیست.
وَ تِلْكَ عٰادٌ جَحَدُوا بِآيٰاتِ رَبِّهِمْ وَ عَصَوْا رُسُلَهُ وَ اتَّبَعُوا أَمْرَ كُلِّ جَبّٰارٍ عَنِيدٍ ﴿هود، 59﴾
و اینان قوم عاد بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند، و پیامبرانش را نافرمانی كردند، و فرمان هر سرکش ستیزه جویی را پیروی کردند.
وَ أُتْبِعُوا فِي هٰذِهِ الدُّنْيٰا لَعْنَةً وَ يَوْمَ الْقِيٰامَةِ أَلاٰ إِنَّ عٰاداً كَفَرُوا رَبَّهُمْ أَلاٰ بُعْداً لِعٰادٍ قَوْمِ هُودٍ ﴿هود، 60﴾
و در این دنیا و روز قیامت با لعنتی بدرقه شدند. آگاه باشید که [قومِ] عاد به پروردگارشان کافر شدند، هان! دوری [از رحمت خدا] بر عاد، قوم هود باد.
از این آیات نیز بدست می‌آید که دنباله‌روی از زورداران و جباران عامل لعنت می‌شود.
يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيٰامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النّٰارَ وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ ﴿هود، 98﴾
[فرعون] روز قیامت پیشاپیش قومش می‌رود، پس آنان را به آتش درمی‌آورد، و بد نصیب و سهمی است [آتشی] که در آن وارد می‌شود.
وَ أُتْبِعُوا فِي هٰذِهِ لَعْنَةً وَ يَوْمَ الْقِيٰامَةِ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ ﴿هود، 99﴾
و در این دنیا و روز قیامت به لعنتی بدرقه شدند [و آن لعنت] بد عطیه‌ای است که به آنان می‌دهند.
بحث لعنت در این آیات نیز به معنای دوری از رحمت خداست و فحش نیست.
وَ الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّٰهِ مِنْ بَعْدِ مِيثٰاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ مٰا أَمَرَ اللّٰهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولٰئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدّٰارِ ﴿الرعد، 25﴾
و کسانی که عهد خدا را پس از استوار کردنش می‌شکنند، و پیوندهایی را که خدا به برقراری آن فرمان داده می‌گسلند، و در زمین فساد می‌کنند، لعنت و فرجام بد و دشوار آن سرای برای آنان است.
در این آیه کسانی که اهل گناه هستند مورد لعنت قرار گرفته‌اند که این لعنت نیز طبیعتا فحش نیست.
قٰالَ فَاخْرُجْ مِنْهٰا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ ﴿الحجر، 34﴾
[خدا] به ابلیس گفت: از این [جایگاه والا که مقام مقربان است] بیرون رو که رانده شده‌ای،
وَ إِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ إِلىٰ يَوْمِ الدِّينِ ﴿الحجر، 35﴾
و بی تردید تا روز قیامت لعنت بر تو خواهد بود.
در این آیه نیز ابلیس ملعون دانسته شده است و لعنت در اینجا خبری است و بیان این مطلب برای این است که ما مثل ابلیس متکبر نشویم.
وَ الَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْوٰاجَهُمْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَدٰاءُ إِلاّٰ أَنْفُسُهُمْ فَشَهٰادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهٰادٰاتٍ بِاللّٰهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصّٰادِقِينَ ﴿النور، 6﴾
و کسانی که همسران خود را متهم به زنا می‌کنند و بر آنان شاهدانی جز خودشان نباشد، پس هر کدام از آن شوهران [برای اثبات اتهامش] باید چهار بار شهادت دهد که سوگند به خدا، او [درباره همسرش] در این زمینه قطعاً راست می‌گوید
وَ الْخٰامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللّٰهِ عَلَيْهِ إِنْ كٰانَ مِنَ الْكٰاذِبِينَ ﴿النور، 7﴾
و [شهادت] پنجم این است که [بگوید:] لعنت خدا بر او باد اگر [در این اتهام بستن] دروغگو باشد
این آیات مربوط به لعان است. برای اینکه افراد در خانه امنیت داشته باشند هیچ یک از افراد خانواده و غير خانواده نباید به دیگری نسبت بدی مثل زنا دهد. به طور کلی کسی نمی‌تواند بدون وجود چهار شاهد به دیگری نسبت زنا دهد و الا مورد مجازات 80 شلاق قرار می‌گیرد و فاسق می‌شود و در دعاوي در قوۀ قضائيه گواهانش قبول نمي‌شود.
بله تنها کسی که در این زمینه با اتهام به زنش فاسق نمی‌شود شوهر است؛ زيرا که ممکن است سر زده وارد خانه شود و زنش را مشغول زنا با دیگری ببیند. در این صورت اگر خواست می‌تواند نزد قاضی شهادت دهد و در این صورت کار به لعان می‌رسد که مرد در مرتبۀ پنجم می‌گوید: اگر من دروغگو باشم لعنت خدا بر من باد.
از این آیات بدست می‌آید که هیچ کس حق ندارد به دیگری نسبت زنا دهد و یا حتی نزد قاضی شهادت به زنا دهد چون در این صورت یک شاهد است و شاهد دیگری ندارد و خودش فاسق شده است.
پس قرآن می‌خواهد به همۀ افراد جامعه امنیت دهد. باید به برادران مؤمن مذهبي بسیجیو غيره سفارش کرد که اگر زنان بد حجاب يا بی‌حجابی را دیدید نباید به آنها نسبت فاحشه بدهید. کسانی که نمی‌خواهند حجاب را رعایت کنند لزوما فاسق نيستند و حتی در روایات داریم که بدون شهوت می‌توان به آنها نگاه کرد ولی هیچ گاه نیامده که آنها را بزنید یا نسبت بد به آنها بدهید.
سؤال: برخی از مداحان به افرادی که 14 قرن پیش از دنیا رفته‌اند نسبت حرام زاده می‌دهند. این چه وجهی دارد؟
جواب: این کارها اشتباه است و نباید انجام شود. باید به مداحان گفت که چنین نسبت‌هایی گناه است و نباید انجام شود.