سبد خرید شما خالی است.
نکات درس تفسیر در تاریخ 1/12/1401
تفسیر آیه 121 سوره انعام
وَ لاٰ تَأْكُلُوا مِمّٰا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ وَ إِنَّ الشَّيٰاطِينَ لَيُوحُونَ إِلىٰ أَوْلِيٰائِهِمْ لِيُجٰادِلُوكُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ ﴿الأنعام، 121﴾
از آنچه [هنگام ذبح شدن] نام خدا بر آن برده نشده است، نخورید و مسلماً آن فسق است؛ قطعاً شیاطین [شبهاتی را] به دوستانشان القاء می‌کنند تا با شما مجادله کنند، و اگر از آنان پیروی کنید، یقیناً شما مشرکید.
نکته 1: طبق توضیحاتی که بنده دادم متوجه شدیم اگر عمدا اسم خدا موقع ذبح برده نشد گوشت حرام می‌شود و اگر سهوی باشد به نظرم اشکالی ندارد. در واقع تعبیر مِمّٰا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ در مقام بیان سهو نیست.
حال ممکن است کسی سؤال کند مگر در بین مسلمانان کسی پیدا می‌شود که بگوید من عمدا نمی‌خواهم اسم خدا را در موقع ذبح ببرم؟ جالب است که حتی مشرکان نیز اسم خدا را می‌بردند و در قضیۀ صلح حدیبیه از تعبیر «بسمک اللهم» استفاده می‌کردند.
حتی امروزه وقتی با خداناباوران سخن می‌گوییم متوجه می‌شویم آنها خدایی که ما می‌پرستیم که هزار عیب به آن وارد است را قبول ندارند نه اینکه خالق آسمان‌ها و زمین را قبول نداشته باشند. حتی دهریون نیز بیشتر منکر معاد بودند نه منکر خدا.
با این حرف‌ها بعید است کسی پیدا شود که بگوید من موقع ذبح اسم خدا را نمی‌گویم.
در کتاب التحریر و التنویر آمده است در کشور تونس و مصر انسان‌هایی هستند که به آنها زنوج می‌گویند و در موقع ذبح براي جن بسم الله نمی‌گویند. آنان عقیده دارند كه جنی‌ها اذیت می‌کنند. به همین خاطر برای جن ذبح می‌کنند و اسم خدا را موقع ذبح نمی‌برند. آنها گمان می‌کنند که جن از اسم خدا می‌ترسد. آنها عقیده دارند اگر اسم خدا برده شد جنی‌ها فرار می‌کنند.
با این حرف مشخص شد که برخی مسلمانان خرافی عمدا اسم خدا را موقع ذبح نمی‌برند.
به هر حال به نظر می‌رسد اگر کسی عمدا اسم خدا را موقع ذبح نبرد گوشت حرام می‌شود ولی اگر سهوی بود گوشت حرام نمی‌شود.
نکته 2: امروزه برخی جوانان دین گریز و بلکه دین ستیز هستند. چه بسا بتوان گفت این گروه شايد به جایی برسند که حتی موقع ذبح بسم الله نگویند.
البته اینکه برخی جوانان چنین شدند به این خاطر است که عده‌ای به نام اسلام حاکم شدند و دزدیدند و بردند و تخريب كردند و با این کارها موجب شدند که جوانان، آینده نداشته باشند.
حال آیا ذبیحۀ این دسته از افراد را نمی‌توان خورد؟
البته باید توجه داشت همین گروه نیز اسم خدایی را نمی‌برند که اختلاس‌گران طرفدار آن هستند و الا چه بسا همین گروه خدای رحمان و رحیم را باور داشته باشند. در واقع مراد از تعبیر مِمّٰا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ خدای واقعی است.
به هر حال در این زمینه باید در جای دیگری فکر و بررسی شود.
نکته 3: با توضیحاتی که دادیم متوجه شدیم مراد از تعبیر وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ با تأکیداتی که دارد این است که ذبیحه‌ای که عمدا اسم خدا بر آن برده نشده اگرچه اسم لات و عزی هم برده نشده ولی فسق است و برای رساندن این مطلب از انّ و لام قسم استفاده شد تا این مورد را تأکید کند.
نکته 4: در تفسیر مجمع البیان و تبیان در ذیل آیۀ مورد بحث آمده است که ذبایح اهل کتاب حرام است و حتی اگر اهل کتاب نام خدا را هنگام ذبح بیاورند چون مرادشان از الله مسیح و امثال آن است ذبیحۀ آنها حرام است.
این در حالی است که آیات مربوطه به خصوص مسلمانان را خطاب نکرده بلکه فعل را به صورت مجهول آورده است یعنی هرکسی نام خدا را بیاورد کافی است.
در تفسیر مجمع البیان آمده است:
وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ: خوردن گوشت حيواني كه در وقت سر بريدن نام خدا بر آن برده نشده است، گناهكاري و فسق است. از اين جمله استفاده ميشود كه ذبيحه كفار را- اعم از اهل كتاب و غير اهل كتاب- نمي‌توان خورد. خواه نام خدا را ببرند، خواه نبرند.
زيرا آنها خدا را نمي‌شناسند. چنان كه قبلا گفتيم. بنا بر اين آنها نمي‌توانند قصد نام خداي واقعي را بكنند. درباره ذبيحه مسلمان كه نام خدا بر آن برده نشده باشد، اختلاف است. مالك و داوود گويند: خوردن آن حلال نيست. خواه عمدا ترك كرده باشد يا از روي فراموشي. از حسن و ابن سيرين نيز همين طور نقل شده و جبائي نيز همين عقيده را دارد. شافعي گويد: در هر دو حال حلال است. ابو حنيفه و اصحابش گويند: اگر عمدا ترك كند حرام و اگر فراموش كند حلال است. از ائمه ما (ع) نيز همين طور روايت شده است.(ترجمه مجمع البیان، ج8،ص252)
به هر حال اینکه شیعه می‌گوید اهل کتاب خدا را نمی‌شناسند صحیح نیست. همین که شخصی اجمالا خداشناس باشد کافی است. پس ذبایح اهل کتاب وقتی تسمیه بر آن گفته شده باشد حلال است.
نکته 5: در تعبیر وَ إِنَّ الشَّيٰاطِينَ لَيُوحُونَ إِلىٰ أَوْلِيٰائِهِمْ لِيُجٰادِلُوكُمْ مراد از مجادله این است که شیاطین می‌گویند میته را خدا کشته و ذبیحه را خودت کشتی. پس چرا آنچه را که خدا کشته است، نمی‌خوری ولی چیزی را که خودت کشتی می‌خوری؟
البته در اینکه شیاطین چه کسانی هستند اختلاف است. ممکن است مراد از شیاطین عام باشد و هم مشرکان و هم مجوسیان و هم هوای نفس را شامل شود.
نکته 6: در تعبیر وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ ضمیر جمع غايب ممکن است به شیاطین بخورد. ممکن هم هست به مشرکین برگردد. حتی ممکن است به اولیاء الشیاطین برگردد. البته همۀ این احتمالات در یک سطح است و با یکدیگر قابل جمع هستند.
نکته 7: باید در مورد تعبیر وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ بحث شود که آیا واقعا اطاعت از شیاطین شرک است؟
در این زمینه باید متعلق اطاعت را پیدا کرد. اگر متعلق اطاعت، بت پرستی است که توضیح واضحات است و اگر متعلق اطاعت، مطلق باشد نتیجه‌اش این می‌شود که هر اطاعتي از مشركان شرك باشد.
و اما اگر با توجه به سیاق آیات مراد از اطاعت، اکل میته باشد معنای تعبیر این می‌شود که اگر مسلمانی از مشرکان اطاعت کرد و گوشت مرده خورد مشرک می‌شود.
حال آیا این معنا صحیح است؟ معلوم است که خیر زيرا چنين فردي گنهكار است نه مشرك.
پس این تعبیر را هرگونه معنا کنیم با مشکل رو به رو هستیم.
مفسران برای فرار از این مشکل شرک را به کفر معنا کرده‌اند در حالی که آیه از شرک سخن گفته نه کفر.
به هر حال این قسمت از آیه از مشکلات است و باید بررسی شود که چگونه باید معنا شود؟
در تفسیر مجمع البیان در این زمینه آمده است:
وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ: هان اي مردم مؤمن، اگر شما از مشركين اطاعت كنيد و مردار را حلال بشماريد و در كارهاي ديگر بدستور آنها عمل كنيد، شما هم مشرك خواهيد بود. زيرا به اجماع مسلمين، هر كس مردار را حلال شمارد، كافر است و هر كس مردار را از روي اختيار با عقيدۀ به حرمت آن بخورد فاسق است. عقيدۀ حسن و جماعتي از مفسران، چنين است. عطا گويد: اين مطلب، اختصاص دارد به ذبيحه‌هاي عرب كه براي بتها سر مي‌بريدند. .(ترجمه مجمع البیان، ج8،ص253)
شایسته است که نظر مفسران در این زمینه را مطالعه کنید. ما نیز در جلسۀ آینده در این باره سخن خواهیم گفت.