هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
برای شنیدن فایل صوتی تفسیر آیه 23 سوره بقره(2) وارد لینک زیر شوید:
↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓
(ممکن است برای ورود به این لینک قدری منتظر بمانید. سعی کنید فیلترشکن خود را خاموش کنید.)
متن پیاده شدۀ این جلسه
نکات درس تفسیر – آیه 23 سوره بقره(2)(نوشته شده توسط یکی از شاگردان استاد عابدینی)
وَ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمّٰا نَزَّلْنٰا عَلىٰ عَبْدِنٰا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَدٰاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللّٰهِ إِنْ كُنْتُمْ صٰادِقِينَ ﴿البقرة، 23﴾
و اگر در آنچه ما بر بنده خود محمّد (صلی الله علیه وآله) نازل کردهایم، شک دارید [که وحی الهی است یا ساخته بشر] پس سورهای مانند آن رابیاورید، و [برای این کار] غیر از خدا، شاهدان و گواهان خود را [از فُصحا و بُلغای بزرگ عرب به یاری] فرا خوانید، اگر راستگویید.
نکته 1: در کتاب «ژرفایی قرآن» بنده در مورد این آیه صحبت کردهام. همچنین در کتاب «ساز و کارهای پویایی شریعت» نیز از این آیه استفاده کردهام. به هر حال این آیه از جمله آیات مهم قرآن است و میتوان از طریق آن بر مخالفان احتجاج کرد.
البته این آیه در عین حال با سؤالات و شبهاتی نیز همراه است که گروهی میگویند نباید این شبهات مطرح شود. اینها فکر میکنند در 200 سال قبل زندگی میکنند. باید توجه داشت که اگر ما این شبهات را در اینجا نگفتیم در این عصر اطلاعات در جای دیگر پخش میشود و تازه بدون جواب میماند. ما باید در حدّ بضاعت خود پاسخ دهیم تا دیگران نیز چه بسا آن را تکمیل کنند.
برخی از اشکالات این آیه لفظی بود مثل اینکه چرا از «ان شککتم» استفاده نشده است یا چرا در تعبیر بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ از «مِن» استفاده شده در حالی که نیازی نبود. برخی از اشکالات نیز معنایی بود مثل اینکه اصلا درخواست حضور شاهد در اینجا منطقی نیست چون شاهد اگر از بین مسلمانان باشد قابل پذیرش نیست و اگر از بین کافران باشد که باز منطقی نیست. همچنین عبارت إِنْ كُنْتُمْ صٰادِقِينَ نیز محل سؤال است چون افراد مورد خطاب در آیه جملۀ خبری نگفتهاند که قابلیت صدق و کذب داشته باشد بلکه فقط گفتهاند ما شک داریم و در جواب کسی که شک دارد نمیتوان گفت اگر راست میگویی.
سؤال دیگر اینکه به انسان شاک نمیتوان گفت دلیل بیاور. اموری که از قِبَل خود شخص و درونی است قابل دلیل آوردن نیست مثل اینکه به کسی گفته شود دلیل بیاورد که تشنه هستی یا به زنی گفته شود دلیل بیاور که حائض هستی. پس اولا شک در اینجا جملۀ خبری نیست و ثانیا یک امر درونی است.
به هر حال مشاهده میکنید که این آیه سؤالات زیادی دارد و جالب است که بسیاری از مفسران اصلا این سؤالات را مطرح نکردهاند. بله آیت الله جوادی آملی بیشتر از بقیه بحث کرده ولی باز ایشان برخی از سؤالات را پاسخ نداده است و برخی را که جواب داده است به نظر میرسد که کامل نیست.
حال سعی ما بر این است که پاسخ این سؤالات را در حدّ خودمان بدهیم.
نکته 2: قرآن مخصوص قشر خاص یا زمان خاصی نیست. قرآن علاوه بر اینکه کتاب هدایت است روش هدایت را نیز نشان میدهد و بیان این آیه خودش آموزش روش هدایت است.
مثلا وقتی قرآن بحث را با «اِن» آورده است برای این است که تحقق وقوعش کم است ولی در عین حال احتمال وقوع منتفی نیست. با این بیان از طرفی کسی نمیتواند بگوید قرآن ما را منکر و شاک فرض کرده است و از طرف دیگر کسانی که واقعا در درونشان شک دارند پاسخ خود را خواهند گرفت.
نکته 3: توجه شود که تعبیر «کنتم» شک عمیق را میرساند نه شک ساده را. پس مخاطب آیه بیشتر کسانی هستند که شک عمیقی نسبت به قرآن دارند و الا کسانی که شک سطحی دارند با کمترین دقتی شکشان بر طرف خواهد شد.
نکته 4: پیام قرآن این است که این قرآن حتما از ناحیۀ خداست و کس دیگری نمیتواند مثل آن را بیاورد. حال شاک در واقع شک دارد که این قرآن از ناحیۀ خدا باشد و در واقع خودش یک مدعی است و ادعایش این است که این احتمال هست که قرآن کلام خدا نباشد و میشود مثل آن را آورد. پس ظاهر این است که شاک تنها شک دارد ولی در واقع مدعی است که چه بسا میتوان مثل قرآن را آورد.
حال مدعیهایی که واقعا منکر قرآن هستند باز قرآن نسبت به آنها تعبیر شک را بکار برده است و این ادبیات زیبای قرآن را میرساند. و اما با توجه به اینکه در واقع مدعی هستند تعبیر إِنْ كُنْتُمْ صٰادِقِينَ نیز درست خواهد شد که اگر در ادعای خود صادق هستید. پس اشکال مربوط به این عبارت نیز جواب داده شد.
نکته 3: آیت الله جوادی اصرار دارند که شاهد در آیۀ مورد بحث را به قرینۀ سایر آیات، به معنای انصار بگیرند که به نظر میرسد خلاف ظاهر باشد. حال چرا کلمۀ شهداء را به معنای یاور گرفته است؟ به نظر میرسد علت این امر این است که اگر به معنای شاهد باشد، شاهد محکمه پسندی در این زمینه پیدا نخواهد شد.
ولی به نظر من لزومی ندارد شاهد را بر خلاف ظاهرش معنا کنیم. در دنیا تنها مؤمن و کافر وجود ندارد که کسی فکر کند هرکسی به نفع گروه خودش حکم میدهد. افرادی هستند که با هر دین و مذهبی، آیتمهایی را مطرح میکنند و طبق آن حکم میکنند.
به عبارت دیگر هر کسی مسلمان نیست ضد اسلام نیست و تازه بر فرض که ضد اسلام باشد ضرورتا هر جایی آن را دخالت نمیدهد.
برخی افراد هستند که برای علم اهمیت قائل هستند و آن را با فکر و مذهب ارتباط نمیدهند.
حال در اینجا نیز منظور این است که دانشمندان جهان از دید خود سراغ قرآن بیایند و به قرآن امتیاز دهند. پس شهداء در این آیه به همان معنای گواهان است. بنابراین در این آیه داوران جهانی و بدون مرز مدّ نظر است که آنها بیایند و قرآن را با بقیۀ کلامها بررسی کرده و نظر خود را بیان کنند.