هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
فایل صوتی درس: کلیک
نکات درس تفسیر در تاریخ 4/2/1401
تفسیر آیات 84 تا 86 سوره انعام
ويژگي هاي 18پيامبران مطرح شده در سه آيه. پاداش خوبيهاي ساره بچه دار شدنش در دوران نازايي. نمونه هايي از پاداش نيكوكاران
وَ وَهَبْنٰا لَهُ إِسْحٰاقَ وَ يَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنٰا وَ نُوحاً هَدَيْنٰا مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ دٰاوُدَ وَ سُلَيْمٰانَ وَ أَيُّوبَ وَ يُوسُفَ وَ مُوسىٰ وَ هٰارُونَ وَ كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ﴿الأنعام، 84﴾
و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم، هر یک را هدایت کردیم، و نوح را پیش از این هدایت كردیم، و از فرزندان او داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را [هدایت کردیم]. و این گونه نیکوکاران را پاداش می دهیم.
وَ زَكَرِيّٰا وَ يَحْيىٰ وَ عِيسىٰ وَ إِلْيٰاسَ كُلٌّ مِنَ الصّٰالِحِينَ ﴿الأنعام، 85﴾
و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را كه همه از شایستگان بودند،
وَ إِسْمٰاعِيلَ وَ الْيَسَعَ وَ يُونُسَ وَ لُوطاً وَ كلاًّ فَضَّلْنٰا عَلَى الْعٰالَمِينَ ﴿الأنعام، 86﴾
و اسماعیل و یَسَع و یونس و لوط را [هدایت کردیم] ، و همه را بر جهانیان برتری دادیم.
نکته 1: خداوند در دورانی که ابراهیم پیر بود و زن او نیز نازا بود به او فرزند داد. خود تعبیر «وَهَبْنٰا» نیز اشاره دارد که ابراهیم به صورت غیر متعارف بچه‌دار شد.
در سوره هود آمده است:
وَ لَقَدْ جٰاءَتْ رُسُلُنٰا إِبْرٰاهِيمَ بِالْبُشْرىٰ قٰالُوا سَلاٰماً قٰالَ سَلاٰمٌ فَمٰا لَبِثَ أَنْ جٰاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ ﴿هود، 69﴾
و به راستی فرستادگان ما ابراهیم را مژده آورده، سلام گفتند، او هم گفت: سلام [بر شما]. و درنگ نکرد تا گوساله‌ای بریان [برای آنان] آورد.
فَلَمّٰا رَأىٰ أَيْدِيَهُمْ لاٰ تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قٰالُوا لاٰ تَخَفْ إِنّٰا أُرْسِلْنٰا إِلىٰ قَوْمِ لُوطٍ ﴿هود، 70﴾
و چون دید دست هایشان به سوی غذا دراز نمی‌شود، آنان را ناشناس یافت و از آنان احساس ترس و دلهره کرد، گفتند: مترس که ما به سوی قوم لوط فرستاده شده‌ایم.
وَ امْرَأَتُهُ قٰائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنٰاهٰا بِإِسْحٰاقَ وَ مِنْ وَرٰاءِ إِسْحٰاقَ يَعْقُوبَ ﴿هود، 71﴾
پس همسرش در حالی که ایستاده بود خندید. پس او را به اسحاق و پس از اسحاق به یعقوب مژده دادیم.
به نظر من بچه‌هایی که معجزه‌آسا به وجود آمدند مثل یحیی و عیسی از آنها نسلی نماند و تنها اسحاق بوده است که اگرچه او نیز معجزه‌آسا به دنیا آمده ولی از او نسلی باقی مانده است و به همین خاطر معمولا در جایی که به اسحاق اشاره شده به یعقوب نیز اشاره شده است.
نکته 2: تعبیر وَهَبْنٰا در موارد متعددی در قرآن در بارۀ اين واقعه به كار رفته است. از جمله این آیات:
فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَ مٰا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَهَبْنٰا لَهُ إِسْحٰاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ كُلاًّ جَعَلْنٰا نَبِيًّا ﴿مريم، 49﴾
پس هنگامی که از آنان و آنچه جز خدا می‌پرستیدند، کناره گرفت، اسحاق ویعقوب را به او بخشیدیم و هر یک را پیامبر قرار دادیم.
وَ وَهَبْنٰا لَهُ إِسْحٰاقَ وَ يَعْقُوبَ نٰافِلَةً وَ كُلاًّ جَعَلْنٰا صٰالِحِينَ ﴿الأنبياء، 72﴾
و اسحاق و یعقوب را به عنوان عطایی افزون، به او بخشیدیم و همه را افرادی شایسته قراردادیم.
وَ وَهَبْنٰا لَهُ إِسْحٰاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ جَعَلْنٰا فِي ذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَ الْكِتٰابَ وَ آتَيْنٰاهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيٰا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصّٰالِحِينَ ﴿العنكبوت، 27﴾
و اسحاق و یعقوب را به او بخشیدیم و پیامبری و کتاب را در نسلش قرار دادیم و پاداشش را در دنیا به او دادیم، و بی تردید او در آخرت از زمره شایستگان است.
نکته 3: در عبارت كُلاًّ در آیه 84 مضاف الیه محذوف است یعنی تمامي این پیامبران را هدایت کردیم.
نکته 4: اگرچه خداوند به ابراهیم نسل صالحی داده است ولی نباید تلاش خود ابراهیم را فراموش کنیم. ابراهیم نعمت‌های فراوانی داشته است که در قرآن بیان شده است از جمله نعمت هدایت، دیدن ملکوت آسمان و زمین، توان محاجه با مشرکان، بدست آوردن حجت‌های عظیم و …
ولی در همۀ این موارد خود ابراهیم عقلش را بکار گرفت. بسیاری از ما در زندگی مادی توقف کرده‌ایم. برخی از ما حاضر نیستیم با خرافات مخالفت کنیم و حتی اگر کسی به مبارزه با خرافات پرداخت به او اتهام وهابی‌گری می‌زنیم. ما می‌خواهیم حرکت نکرده خدا ما را بالا ببرد. حتی ما درِ عقل خودمان را می‌بندیم و یا به روایات ضعیف غير عاقلانه استناد می‌کنیم. این در حالی است که ابراهیم عقل خودش را بکار برد و خدا نیز به او پاداش داد. پس اگرچه ابراهیم عطایای الهی را دریافت کرده است ولی خودش برای دریافت این عطایا تلاش کرده بود.
مشکل اصلی ما این است که در کنار خدا دیگران را نیز می‌خواهیم و مواظبیم کدخدا ناراحت نشود. آیا ما به اندزۀ ناخن نیز برای خدا کار کرده‌ایم یا در هر کاری خودمان را در نظر داریم؟
نکته 5: فرزندداری یک بحث است و فرزند شایسته‌داری بحث دیگری است و ابراهیم هر دو را داشته است.
نکته 6: ابراهیم که پیر شده بود و بچه‌ای پیدا نکرده بود و نیاز به بچه داشت با اینکه جایز بود زنِ دیگری بگیرد ولی نگرفت تا اینکه زنِ خودش ساره، هاجر را معرفی کرد. حال خداوند به پاس این فداکاری به آن زن در سن نازایی بچه داد. پس اینکه برخی می‌گویند ساره به هاجر حسودی کرد صحیح نیست بلکه اتفاقا خدا به پاس فداکاری ساره به او اسحاق را داد.
نکته 7: اینکه در تعبیر وَهَبْنٰا از ضمیر جمع استفاده شده است احتمالا براي بيان عظمت است و اگر براي بيان نقش علل و اسباب باشد مراد از آن نقش علل و اسباب غیر متعارف است.
نکته 8: در مورد این آیات این سؤال مطرح است که چرا خدا ترتیب را در میان پیامبران رعایت نکرده است و ابراهیم را بر نوح مقدم کرده است؟ همچنین ابتدا به اسحاق و یعقوب اشاره کرد و بعد به اسماعیل که فرزند بزرگ‌تر ابراهيم بوده است؟ به هر حال باید بررسی کرد که ترتیب ذکر شده در بین انبیاء در این آیات چه ملاکی دارد؟
ممکن است ترتیب این پیامبران در مواردی زمانی بوده باشد. ممکن است وجه دیگری نیز داشته باشد.
البته توجیهاتی که در مورد این سؤالات آورده‌اند چندان قانع کننده نیست.باید در این زمینه بیشتر تحقیق کرد.
نکته 9: ضمیر در مِنْ ذُرِّيَّتِهِ ممکن است به نوح برگردد و ممکن است به ابراهیم برگردد. برخی گفته‌اند که چون بحث این مجموعه از آیات پیرامون ابراهیم است ضمیر نیز به ابراهیم برمی‌گردد. برخی دیگر می‌گویند ضمیر به نوح برمی‌گردد چون نوح مرجع نزدیک‌تر است.
واقعا دو گونه می‌توان ضمیر را برگرداند و به نظر می‌رسد خود خدا عمداً عبارات را به صورتی آورده است که بتوان چند جور فهمید. همانطور که خدا انسان‌ها را به گونه‌ای خلق کرده که هریک با دیگری متفاوت باشد قرآن را نیز به گونه‌ای آورده است که بتوان چند دیدگاه را از آن بدست آورد.
خدا از این طریق می‌خواهد به ما یاد دهد که فهم‌های مختلف را قبول کنید و دعوا نکنید. البته اصول ثابتی هست ولی در غیر آنها اختلاف نظر است.
پس ضمیر مِنْ ذُرِّيَّتِهِ تاب هر دو احتمال را دارد.
نکته 10: در كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِين منظور اين است كه اين‌چنين نيكوكاران را پاداش مي‌دهيم. بنابراين بايد از «هکذا» كه به معناي «اين چنين» است استفاده مي‌كرد ولي از «كذالك» به معناي «آن چنان» استفاده شده است تا عظمت پاداش را برساند و نشان دهد که این پاداش دنیوی که به ابراهیم داده شد پاداش عظیمی بوده است.
نکته 11: محسن بودن در تعبیر كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ تنها مربوط به ابراهیم نیست بلکه بقیۀ پیامبران 18 گانه مطرح شده در این آیات را شامل می‌شود. تعبیر كُلٌّ مِنَ الصّٰالِحِينَ نیز مربوط به کل پیامبران است. باز تعبیر وَ كلاًّ فَضَّلْنٰا عَلَى الْعٰالَمِينَ نیز مربوط به همۀ پیامبران ذکر شده است. پس اگرچه هریک از این تعابیر در آیۀ خاصی آمده ولی شامل همه می‌شود.
نکته 12: از تعبیر وَ كلاًّ فَضَّلْنٰا عَلَى الْعٰالَمِينَ بدست می‌آید که این پیامبران بر بقیۀ مردم بالاترند و از آیات دیگر قرآن بدست می‌آید که خود این رسولان نیز نسبت به هم برتری دارند. در آیه 253 سوره بقره آمده است:
تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنٰا بَعْضَهُمْ عَلىٰ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللّٰهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجٰاتٍ وَ آتَيْنٰا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنٰاتِ وَ أَيَّدْنٰاهُ بِرُوحِ اَلْقُدُسِ
از آن فرستادگان برخی را بر برخی برتری بخشیدیم. از آنان کسی است که خدا با او سخن گفت، و برخی از آنان را درجات و مراتبی بالا برد. و عیسی بن مریم را دلایل و نشانه های روشن دادیم، و او را به وسیله روح القدس توانایی بخشیدیم.