هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
فایل صوتی درس: کلیک
نکات درس تفسیر در تاریخ 8/2/1401
تفسیر آیه 87 سوره انعام
نقش عقل در هدايت. هدايت پاداشي
وَ مِنْ آبٰائِهِمْ وَ ذُرِّيّٰاتِهِمْ وَ إِخْوٰانِهِمْ وَ اجْتَبَيْنٰاهُمْ وَ هَدَيْنٰاهُمْ إِلىٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿الأنعام، 87﴾
و از پدرانشان و فرزندانشان و برادرانشان برخي را [برتری دادیم] ، و آنان را برگزیدیم و به راهی راست هدایتشان نمودیم.
نکته 1: هدایتی که در این مجموعه از آیات بیان شده است هدایتی است که خود پیامبران با عقل به آن رسیدند. پس این‌گونه نبود که خدا یکدفعه بدون دلیل ابراهیم را برای هدایت انتخاب کرده باشد. ابراهیم خودش زحمت کشید و عقل خود را بکار گرفت و هدایت شد. حال چون خدا عقل را آفریده است مي‌توان هدایت را به خدا نسبت داد. به فرزندان و پدران وي نيز عقل داده شده است و برخي از اين عقل خدادادي كمال استفاده را كرده‌اند. عقل به ما نیز داده شده است ولی ما عقلمان را به کار نمی‌بریم.
البته وقتی ابراهیم عقل خودش را به کار گرفت گرفتاری‌هایی برایش پیش آمد ولی در مقابل آن سختی‌ها ایستادگی کرد. به هر حال پیامبران الهی هیچ‌یک مجبور به هدایت نبوده‌اند بلکه از عقلشان به بهترین وجه استفاده می‌کردند. پس در امر هدایت برای پیامبران پارتی‌بازی نشده است.
عده‌ای وقتی مشاهده می‌کنند که نام پیامبران در جهان طنین‌انداز است اعتراض می‌کنند که چرا ما این‌گونه نیستیم؟
جواب این است که ما مثل آنها عقل خود را بکار نینداخته‌ایم. همچنین آنها در برابر مشکلات ایستادگی می‌کردند ولی ما اهل ترس هستیم.
حال وقتی ابراهیم خوب بود خدا به او پاداش داد و فرزندان صالح به او داد و فرزندان او با ژن خوب و محیط خوب این توفیق را پیدا کردند که شرائط خوبی برای آنها فراهم باشد. البته ژن و محیط عامل اصلی هدایت نیست بلکه اثر اصلی را عقل انسان دارد كه راه خوب را انتخاب كند. پسر حضرت نوح در خانۀ یک پیامبر بزرگ شد و ژنش خوب بود ولي با عقل خود كه تحت تأثير هواي نفسش بود تصميمي گرفت كه بد شود و بد هم شد و از آن طرف همسر فرعون در محیط بد تصميم گرفت كه فرد خوبي باشد و خوب هم شد.
پس راه درست رفتن حتی در بدترین شرائط ممکن است.
و اما اینکه می‌گویند بر پیامبر(ص) فرشته‌ای گمارده شده بود که نگذارد ایشان راه کج رود من به طور يقين نمي‌گويم كه حتما فرشته‌ای نبوده است ولی این احتمال را می‌دهم که مراد از فرشته همان قوۀ تعقل باشد.
بسیاری از ما نه تنها از قوۀ تعقل بهره نمی‌بریم بلکه اگر فرشته هم بر ما نازل شود به حرفش گوش نمی‌دهیم. این‌قدر عوامل تذکر در اطراف ما موجود است ولی واقع چقدر از آن درس عبرت می‌گیریم؟
و خلاصه اينكه پیامبران الهی عقل خودشان را بکار بردند که هدایت شدند.
نکته 2: جبرگرایی در طول تاریخ وجود داشته است و حكومتها مي‌خواسته‌اند كارهاي بد خود را به گردن خدا بيندازند. مثلا در جلسۀ ابن زیاد او می‌گوید امام حسین(ع) و اصحاب و يارانش را خدا کشت. اینها هستند که می‌خواهند هر کاری را به صورتی جبری تفسیر کنند و کارهای ظالمانۀ خود را از این طریق توجیه کنند. ما نباید این تفسیر جبرگرایانه را قبول کنیم بلکه باید اختیار انسان را ملاک قرار دهیم.
نکته 3: اگر نسل ابراهیم خوب شد مقداري از آن نيز به خاطر خوب بودن ابراهیم بوده است. ما نیز اگر خوب بودیم نسل خوب پیدا خواهیم کرد. نسل خوب خواستن به این نیست که دعا کنیم نسلمان خوب شود یا به مداح و روضه خوان بگوییم برای هدایت فرزندانمان دعا کن بلکه خودمان باید خوب باشیم.
نکته 4: می‌توان گفت دو نوع هدایت داریم: هدایت تکوینی و هدایت پاداشی.
هدایت‌های تکوینی یعنی هدایت‌هایی که منبعش در وجود ما قرار داده شده است که همان هدایت‌های عقلی است. هدایت‌های پاداشی به این معناست که وقتی از آن منبع هدايتي، خوب استفاده كرديم و راه خوب را يافتيم و پيمودیم خدا به ما پاداش داده و ما را در مسیر بهتری قرار می‌دهد. بنابراين ما براي گرفتن هدابت پاداشي باید وظایف فعلی خود را كاملا خوب انجام دهیم و در اموري كه به دست ما نيست به خدا توکل كنيم يا ساير امور را به خدا واگذار کنیم.
آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم، ج26،ص246 در این زمینه بیشتر توضیح داده‌اند که می‌توانید به این آدرس مراجعه کنید.
نکته 5: برای هدایت تکوینی باید عقل را بکار برد. برخی از ما عقل را تعطیل کرده‌ایم و به روایاتی که سندی ندارد تمسک می‌کنیم. در عقاید باید با عقل پیش رویم. در اداره و هدایت جامعه نیز باید عقل را بکار برد نه اینکه منابع و سرمايه‌هاي كشور براي امور باطل مصرف شود یا در استفاده از منافع اسراف شود.
نکته 6: هدایت الهی آنقدر مهم است که بهشتیان خدا را به خاطر آن می‌ستایند. در سوره اعراف آمده است:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ اَلَّذِي هَدٰانٰا لِهٰذٰا وَ مٰا كُنّٰا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لاٰ أَنْ هَدٰانَا اَللّٰهُ … ﴿الأعراف، 43﴾
همه ستایش ها ویژه خداست که ما را به این [نعمت ها] هدایت کرد، و اگر خدا ما را هدایت نمی‌کرد هدایت نمی‌یافتیم.
