هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
برای شنیدن فایل صوتی تفسیر آیات 11 تا 13 سوره بقره وارد لینک زیر شوید:
↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓
متن پیاده شدۀ این جلسه
نکات درس تفسیر – آیات 11 تا 13 سوره بقره(نوشته شده توسط یکی از شاگردان استاد عابدینی)
وَ إِذٰا قِيلَ لَهُمْ لاٰ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قٰالُوا إِنَّمٰا نَحْنُ مُصْلِحُونَ ﴿البقرة، 11﴾
چون به آنان گویند: در زمین فساد نکنید، می‌گویند: ما فقط اصلاح گریم!
أَلاٰ إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لٰكِنْ لاٰ يَشْعُرُونَ ﴿البقرة، 12﴾
آگاه باشید! یقیناً خود آنان فسادگرند، ولی درک نمی‌کنند.
وَ إِذٰا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَمٰا آمَنَ النّٰاسُ قٰالُوا أَ نُؤْمِنُ كَمٰا آمَنَ السُّفَهٰاءُ أَلاٰ إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهٰاءُ وَ لٰكِنْ لاٰ يَعْلَمُونَ ﴿البقرة، 13﴾
چون به آنان گویند: ایمان آورید چنان که دیگر مردم ایمان آوردند می‌گویند: آیا ما هم مانند سبک مغزان ایمان آوریم؟! آگاه باشید! قطعاً اینان خود سبک مغزند، ولی [از شدت کوردلی به این حقیقت] آگاه نیستند.
نکته 1: دقت کنید که کافر صریح می‌گوید که من اعتقاد ندارم و از این جهت دروغ نمی‌گوید ولی منافقان از باب اینکه دروغ می‌گویند عذابشان از کفار بدتر است. در واقع منافقان هم در اعتقاد کافرند و هم در عمل دروغ می‌گویند. به همین خاطر است که قرآن در مورد آنها می‌فرماید:
إِنَّ الْمُنٰافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النّٰارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيراً ﴿النساء، 145﴾
بی‌تردید منافقان در پایین‌ترین طبقه از آتش‌اند، و هرگز برای آنان یاوری نخواهی یافت.
نکته 2: اینکه آیه 11 با فاء شروع نشده دلالت می‌کند که این آیه اشاره به گروه دیگری از منافقان دارد. پس منافقان تیپ‌های مختلفی دارند که هریک دارای ویژگی‌هایی هستند.
نکته 3: تفاوت ادبیات آیه 11 با ادبیات حضرت شعیب در آیه 88 سوره هود خیلی جالب است. به ادبیات شعیب دقت کنید:
إِنْ أُرِيدُ إِلاَّ الْإِصْلاٰحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَ مٰا تَوْفِيقِي إِلاّٰ بِاللّٰهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ ﴿هود، 88﴾
ترجمه: تا جایی که قدرت دارم جز اصلاح [شما را] نمی‌خواهم؛ و توفیقم فقط به [یاری] خداست؛ بر او توکل کردم و به سوی او باز می‌گردم.
طبق این آیه حضرت شعیب می‌گوید من تا جایی که ممکن است تلاش خودم را می‌کنم ولی توفیق بدست خداست ولی منافقان طبق آیه 11 سوره بقره با حالت تکبر می‌گویند ما مصلحیم و اصلا احتمال خطا در خودشان نمی‌دهند. به همین خاطر متذکر کردن چنین گروهی بسیار مشکل است چون با کسانی که خودشان را مصلح کُل می‌دانند نمی‌توان به راحتی سخن گفت.
نکته 4: آیت الله جوادی در مورد آیۀ 11 گفته‌اند که این گروه واقعا خود را مصلح می‌پندارند و در خبرشان دروغ نمی‌گویند ولی ما بعید ندانستیم که اینها در همین حرفشان نیز دروغ بگویند و همانطور که به دروغ، ادعای ایمان می‌کنند به دروغ نیز ادعای اصلاح‌گری می‌کنند. پس اینها کسانی هستند که ادعای مصلح بودن می‌کنند ولی نقشه‌های فساد می‌کشند. مؤید این مطلب آیات دیگری از قرآن است که در ادامه به آن اشاره می‌شود:
وَ مِنَ النّٰاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَيٰاةِ الدُّنْيٰا وَ يُشْهِدُ اللّٰهَ عَلىٰ مٰا فِي قَلْبِهِ وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصٰامِ ﴿البقرة، 204﴾
و از مردم کسی است که گفتارش در زندگی دنیا تو را خوش آید، و [برای اینکه چنین وانمود کند که زبانش با دلش یکی است] خدا را بر آنچه در دل دارد شاهد می‌گیرد، در حالی که سرسخت‌ترین دشمنان است.
وَ إِذٰا تَوَلّٰى سَعىٰ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهٰا وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ وَ اللّٰهُ لاٰ يُحِبُّ الْفَسٰادَ ﴿البقرة، 205﴾
و هنگامی که [چنین دشمن سرسختی] قدرت و حکومتی یابد، می‌کوشد که در زمین فساد و تباهی به بار آورد، و زراعت و نسل را نابود کند؛ و خدا فساد و تباهی را دوست ندارد.
از این آیات می‌فهمیم که منافقان واقعا قصد اصلاحی نداشته‌اند و فقط به دنبال افساد بوده‌اند. آیات مربوط به منافقان و مسجد ضرار نیز مؤید همین مطلب است. در آن آیات آمده است:
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرٰاراً وَ كُفْراً وَ تَفْرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِرْصٰاداً لِمَنْ حٰارَبَ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنٰا إِلاَّ الْحُسْنىٰ وَ اللّٰهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكٰاذِبُونَ ﴿التوبة، 107﴾
و [از منافقان] کسانی هستند که بر پایه دورویی و نفاق، مسجدی ساختند برای آسیب رساندن و ترویج کفر و تفرقه افکنی میان مؤمنان و کمین گاهی برای [گردآمدن] کسانی که پیش از این با خدا و پیامبرش جنگیده بودند، سوگند سخت می‌خورند که ما با ساختن این مسجد جز خوبی [و خدمت] قصدی نداشتیم، ولی خدا گواهی می‌دهد که بی تردید آنان دروغگویند.
این آیه نیز دلالت بر این دارد که منافقان خودشان می‌دانند که دروغ‌گو هستند.
بله تنها تعبیر وَ لٰكِنْ لاٰ يَشْعُرُونَ باقی می‌ماند که مؤیدی برای آیت الله جوادی است. البته این تعبیر به نظر بنده این معنا را دارد که وقتی کسی قصد فساد داشته باشد نادانسته ابتدا به خودش ضربه زده است و بعد به دیگران. با توجه به این مطلب تعبیر وَ لٰكِنْ لاٰ يَشْعُرُونَ به این معناست که آنها خودشان نمی‌دانند که ضربۀ اصلی به خودشان می‌خورد.
همچنین این تعبیر می‌تواند این معنا را نیز داشته باشد که خودشان نمی‌دانند کارهایشان برای مردم روشن می‌شود و مردم به نفاق آنها آگاه می‌شوند.
نکته 5: مراد از مردم در آیه 13 ظاهرا مهاجران و انصار هستند. در سوره حشر مهاجران و انصار این‌گونه معرفی شده‌اند:
لِلْفُقَرٰاءِ الْمُهٰاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيٰارِهِمْ وَ أَمْوٰالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللّٰهِ وَ رِضْوٰاناً وَ يَنْصُرُونَ اللّٰهَ وَ رَسُولَهُ أُولٰئِكَ هُمُ الصّٰادِقُونَ ﴿الحشر، 8﴾
[بخشی از غنایم] برای فقیران مهاجری است که از دیار و اموالشان بیرون رانده شده‌اند، در حالی که فضل و خشنودی خدا را می‌جویند وخدا وپیامبرش را یاری می‌کنند، اینان همان راستگویانند.
وَ اَلَّذِينَ تَبَوَّؤُا الدّٰارَ وَ الْإِيمٰانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هٰاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لاٰ يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حٰاجَةً مِمّٰا أُوتُوا وَ يُؤْثِرُونَ عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كٰانَ بِهِمْ خَصٰاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿الحشر، 9﴾
و [برای] کسانی [از انصار است] که پیش از مهاجران در سرای هجرت و ایمان [یعنی مدینه] جای گرفتند، [و] کسانی را که به سوی آنان هجرت کرده اند دوست دارند، و در سینه‌های خود نیاز و چشم داشتی به آنچه به مهاجران داده شده است نمی‌یابند، و آنان را بر خود ترجیح می‌دهند، گرچه خودشان را نیاز شدیدی [به مال و متاع] باشد. و کسانی را که از بخل و حرصشان بازداشته‌اند، اینان همان رستگارانند.
با این توضیح می‌فهمیم مراد از كَمٰا آمَنَ النّٰاسُ ایمان مهاجران و انصار است. پس اینکه برخی گفته‌اند مراد ایمان عوامانه است درست نیست. ایمان عوامانه اصلا مطلوب نیست ولی متأسفانه برخی چنین ایمانی را تبلیغ می‌کنند و حتی برخی روحانیون کارهای عوامانۀ مردم را انجام می‌دهند مثل یک روحانی که در برابر ضریح امام سجده می‌کرد و می‌گفت می‌خواهم مثل مردم باشم.
پس آیۀ مورد بحث اصلا مثل عوام بودن را نمی‌گوید بلکه ایمان مهاجران و انصار می‌گوید که ایمان فوق العاده بالایی است. و اما بکار بردن ناس برای انسان‌های والا مقام و سطح بالا مشکلی ندارد و حتی در قرآن برای حضرت علی(ع) بکار رفته است آنجا که آمده است:
وَ مِنَ النّٰاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اللّٰهِ وَ اللّٰهُ رَؤُفٌ بِالْعِبٰادِ ﴿البقرة، 207﴾
و از مردم کسی است که جانش را برای خشنودی خدا می‌فروشد [مانند امیرالمؤمنین (علیه السلام)] و خدا به بندگان مهربان است.
در این آیه مراد از ناس حضرت علی(ع) است.
نکته 6: طبق آیه 13 منافقان ایمان مهاجران و انصار را که در آن از خودگذشتگی بوده است ایمان سفیهانه معرفی می‌کنند. در واقع به نظر منافقان کسی که در راه خدا جان و مال خود را بدهد انسان سفیهی است.