برای شنیدن فایل صوتی جلسه چهلم تفسیر سوره اعراف مربوط به آیه 11 این سوره وارد لینک زیر شوید:

↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓

لینک جلسه چهلم تفسیر سوره اعراف

(ممکن است برای ورود به این لینک قدری منتظر بمانید. سعی کنید فیلتر شکن خود را خاموش کنید.)

متن پیاده شدۀ این جلسه

نکات درس تفسیر در تاریخ 13/04/1403(نوشته شده توسط یکی از شاگردان استاد عابدینی)

تفسیر آیه 11 سوره اعراف

وَ لَقَدْ خَلَقْنٰاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنٰاكُمْ ثُمَّ قُلْنٰا لِلْمَلاٰئِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاّٰ إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السّٰاجِدِينَ  ﴿الأعراف‏، 11﴾

و شما را آفریدیم، سپس شما را صورت‌گری کردیم، آن گاه به فرشتگان گفتیم: بر آدم سجده کنید؛ بی درنگ همه سجده کردند، جز ابلیس که از سجده کنندگان نبود.

قٰالَ مٰا مَنَعَكَ أَلاّٰ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قٰالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نٰارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ  ﴿الأعراف‏، 12﴾

خدا فرمود: هنگامی که تو را امر کردم، چه چیز تو را مانع شد که سجده نکردی؟ گفت: من از او بهترم، مرا از آتش پدید آورده‌ای و او را از گِل آفریدی.

نکته 1: این جلسه، چهلمین جلسۀ تفسیر سوره اعراف است و ما در این چهل جلسه تنها توانستیم تقریبا یک صفحه از این سوره را بحث کنیم. حال با توجه به اینکه حدود یک ماه درس تفسیر به مناسبت محرم و تابستان تعطیل می‌شوید سعی کنید در این مدت پیرامون ابهاماتی که تا اینجا داشتیم تحقیق و مطالعه کنید مثل بحث خلقت انسان و سجده ملائکه بر او و مباحث مرتبط با آن.

نکته 2: ابهامات زیادی در همین چند آیۀ اخیر برایمان وجود داشته و دارد مثل اینکه ملائکه دقیقا به چه معناست و از چه ریشه‌ای است؟ آیا همۀ ملائکه مأمور به سجده بوده‌اند یا برخی از آنها؟ مراد از سجدۀ ملائکه چه بوده است و آنها چگونه سجده کرده‌اند؟ آیا مراد از آدم همان انسان و بشر است یا اینکه با انسان و بشر فرق دارد؟ و ده‌ها سؤال دیگر که در طول جلسات قبلی بیان شد. این‌ها همه موضوعاتی است که می‌توان در مورد آن تحقیق کرد.

نکته 3: سجدۀ ملائکه بر آدم چه بسا به معنای متواضع بودن در برابر آدم است و این تواضع به معنای کمک کار است یعنی شما آدم را در اهدافی که می‌خواهد به آن برسد یاری کنید.

نکته 4: بحثی است که آیا آدم اسم خاص است یا اینکه معنای وصفی دارد مثل انسان که یا از باب اُنس یا از باب نسیان به بشر گفته شده است. خود بشر نیز معنای وصفی دارد یعنی موجودی که پوست بدنش پیداست. حال آدم نیز اگر به معنای وصفی باشد طبق آنچه که در کتاب مفردات آمده است ممکن است به 4 معنا باشد:

1ـ جسم او از خاک روی زمین است.

2ـ گندمگون.

3ـ از ترکیب و عناصر و نیروهای گوناگون آفریده شده است.

4ـ بر اثر روح خدائی که در او دمیده شده نیکو گردیده است.

البته اگر نسبت به اینکه دقیقا آدم به چه معناست علم نداشته باشیم اشکال ندارد چون باید بدانیم قرآن با آوردن این بحث چه جنبه‌ای را مدّ نظر دارد. به هر حال هدف اصلی قرآن انذار است. پس نباید وقت خودمان را صرف مطالبی کنیم که ما را از این هدف دور کند.

نکته 5: کتاب التحقیق گفته است که ملائکه به معنای فرشته است و اصلا معنای رسول و پیام‌رسانی ندارد. به نظر من برای بدست آوردن معنای ملائکه باید سراغ خود قرآن رفت. من آیاتی که پیرامون ملائکه بود را بررسی کردم و حدود بیست ویژگی از ملائکه بدست آمد.

مرحوم مصطفوی در ادامۀ بحث پیرامون ملائکه برخی از صفات ملائکه را با توجه به آیات قرآن بیان کرده است به این صورت:

پاکی و صفا و خشوع(یوسف-31)

غیر مادی و غیر زمینی بودن(انعام-8)، (اسراء-90)

قدرت و قوت ممتاز عالی(سجده-11)، (محمد-27)

واسطۀ پیام‌رسانی بین خدا و خلق(آل عمران-45)، (نحل-2)، (حج-75)

استعداد بودن نزد پروردگار(زمر-75)، (معارج-4)، (انعام-22)

معصیت نکردن خدا (تحریم-6)

موافقان با خدا در لعن و دعا (بقره-161)، (احزاب-43)، (احزاب-56)

کفر به ملائکه ضلالت است (بقره-98)، (نساء-136)

لزوم ایمان به ملائکه (بقره-285)

پس ملائکه از دید قرآن چنین موجوداتی هستند. البته می‌توان ویژگی‌های دیگری نیز برای ملائکه بیان کرد از جمله:

ملائکه حمل کنندۀ صندوقچۀ یهودیان بودند (بقره-248)

ملائکه از دید مشرکان در قد و قامت خدا بوده‌اند (بقره-210)

ملائکه به عنوان شاهد(انفطار-11 و12)

عبادت کنندگان خدا(انبیاء-26 و 27)

قبض کنندۀ ارواح(انعام-93)

تثبیت کنندۀ رزمندگان مؤمن(آل عمران-126)

نقش اصلاحی ملائکه(رعد-13)

سلام دهندگان به اهل بهشت(رعد-23)

عذاب کنندۀ کافران(فرقان-22)

ملائکه دارای بال(فاطر-1)

ملائکه آرامش بخش و بشارت دهنده(فصلت-30)

تسبیح کنندگان پروردگار(شوری-5)

کمک به حضرت محمد(تحریم-4)

از دید مشرکان ملائکه مؤنث بوده‌اند (زخرف-19)، (نجم-27)، (صافات-105)

حال باید این موارد دسته‌بندی شود تا مشخص شود آیا همۀ ملائکه این ویژگی‌ها را دارند یا هر دسته‌ای برخی از این ویژگی‌ها را دارند؟ باید در این زمینه بررسی کرد مثلا ممکن است همان ملائکه‌ای که بشارت می‌دهند همان‌ها عذاب هم بدهند مثل اینکه طبق آیات قرآن همان ملائکه‌ای که به ابراهیم بشارت دادند قوم لوط را نیز عذاب کردند.

و اما اینکه در کتاب التحقیق آمده است که ملائکه رسول نیستند بنده بررسی کردم و مشاهد کردم ملائکه‌ای که نزد ابراهیم آمدند اتفاقا از آنها با تعبیر رسول یاد شده است. به طور کلی از ملائکه در قرآن در مواردی با عنوان رسول یاد شده است از جمله این آیات:

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرىٰ عَلَى اللّٰهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِآيٰاتِهِ أُولٰئِكَ يَنٰالُهُمْ نَصِيبُهُمْ مِنَ الْكِتٰابِ حَتّٰى إِذٰا جٰاءَتْهُمْ رُسُلُنٰا يَتَوَفَّوْنَهُمْ قٰالُوا أَيْنَ مٰا كُنْتُمْ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ قٰالُوا ضَلُّوا عَنّٰا وَ شَهِدُوا عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كٰانُوا كٰافِرِينَ  ﴿الأعراف‏، 37﴾

پس ستمکارتر از کسانی که بر خدا دروغ می‌بندند، یا آیات او را تکذیب می‌کنند، کیست؟! آنانند که سهمشان از آنچه که [از نعمت ها] مقرّر و مقدّر شده به آنان می‌رسد. تا هنگامی که فرستادگان ما برای ستاندن جانشان به سویشان آیند، می‌گویند: بت‌ها و معبودهایی که به جای خدا می‌پرستیدید، کجایند؟ [تا شما را از سختی‌های مرگ و پس از آن نجات دهند] می‌گویند: از دست ما رفتند؛ و بر ضد خود گواهی دهند که کافر بوده اند.

در این آیه فرشتگان مرگ با تعبیر رسل معرفی شده‌اند.

وَ لَقَدْ جٰاءَتْ رُسُلُنٰا إِبْرٰاهِيمَ بِالْبُشْرىٰ قٰالُوا سَلاٰماً قٰالَ سَلاٰمٌ فَمٰا لَبِثَ أَنْ جٰاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ  ﴿هود، 69﴾

و به راستی فرستادگان ما ابراهیم را مژده آورده، سلام گفتند، او هم گفت: سلام [بر شما]. و درنگ نکرد تا گوساله‌ای بریان [برای آنان] آورد.

فَلَمّٰا رَأىٰ أَيْدِيَهُمْ لاٰ تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قٰالُوا لاٰ تَخَفْ إِنّٰا أُرْسِلْنٰا إِلىٰ قَوْمِ لُوطٍ  ﴿هود، 70﴾

و چون دید دست‌هایشان به سوی غذا دراز نمی‌شود، آنان را ناشناس یافت و از آنان احساس ترس و دلهره کرد، گفتند: مترس که ما به سوی قوم لوط فرستاده شده‌ایم.

در اینجا نیز ملائکه‌ای که نزد ابراهیم آمده‌اند با عنوان رسل از آنها یاد شده است.

وَ لَمّٰا جٰاءَتْ رُسُلُنٰا لُوطاً سِيءَ بِهِمْ وَ ضٰاقَ بِهِمْ ذَرْعاً وَ قٰالَ هٰذٰا يَوْمٌ عَصِيبٌ  ﴿هود، 77﴾

و هنگامی که فرستادگان ما نزد لوط آمدند، به سبب آمدنشان تنگدل و اندوهگین شد؛ [زیرا خود را برای دفع خطر از مهمانانش در برابر قوم تبهکارش توانمند نیافت،] وگفت: این روز سخت و دشواری است.

در این آیه نیز ملائکه‌ای که برای عذاب به سمت قوم لوط فرستاده شدند با عنوان رسل معرفی شده‌اند.

قٰالَ إِنَّمٰا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلاٰماً زَكِيًّا  ﴿مريم‏، 19﴾

گفت: جز این نیست که من فرستاده پروردگار تو هستم برای آنکه پسری پاک و پاکیزه به تو ببخشم.

طبق این آیه مَلَکی که نزد مردم آمد تا به او فرزندی دهد با عنوان رسول یاد شده است.

آیات دیگری نیز در این‌باره هست که برای ملائکه از عنوان رسول یاد شده است.

حال اینکه چرا صاحب التحقیق گفته است که ملائکه نمی‌تواند به معنای رسول باشد معلوم نیست.

و اما به نظر می‌رسد ملائکه‌ای که مأمور به سجدۀ بر آدم شدند همان ملائکه‌ای بودند که در جریان خلقت آدم بودند نه تمام فرشتگان.

و اما استثناء از این فرشتگان، لفظ ملائکه را عام نمی‌کند که شامل تمام ملائکه شود. بنابراین تعبیر ثُمَّ قُلْنٰا لِلْمَلاٰئِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ ملائکه‌ای که در جریان ایجاد آدم بودند را شامل می‌شود.

و اما در آخر با توجه به اینکه ماه محرم نزدیک است این مطلب را اشاره کنم که وقتی می‌خواهید در این ایام منبر بروید سعی کنید مطالب مفید از جمله آیات قرآن را برای مردم بگویید.

من هم کلیپ‌های ضبط کرده‌ام که می‌خواهم از اول محرم منتشر کنم. در این کلیپ‌ها در مورد نهضت امام حسین(ع) و عاقلانه بودن آن صحبت کرده‌ام. می‌توانید همین مباحث را در منبرهای خود استفاده کنید.