سبد خرید شما خالی است.
برای شنیدن فایل صوتی جلسه هفتم تفسیر سوره اعراف مربوط به آیات 1و 2 این سوره وارد لینک زیر شوید:
↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓↓
(ممکن است برای ورود به این لینک قدری منتظر بمانید. سعی کنید فیلترشکن خود را خاموش کنید)
متن پیاده شدۀ این جلسه
نکات درس تفسیر در تاریخ 13/04/1403
تفسیر آیات 1 و 2 سوره فتح
إِنّٰا فَتَحْنٰا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً ﴿الفتح، 1﴾
به راستی ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم آوردیم.
لِيَغْفِرَ لَكَ اللّٰهُ مٰا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مٰا تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِرٰاطاً مُسْتَقِيماً ﴿الفتح، 2﴾
تا خدا گناهاني كه قبل و بعد انجام داده‌اي را بپوشاند و نعمتش را بر تو کامل کند، و به راهی راست راهنمایی‌ات نماید.
در جلسات گذشته سؤالات و ابهاماتی که پیرامون این آیات بود را مطرح کردیم و باید سعی کنیم آنها را پاسخ دهیم.
به نظر مي‌رسد كه این چند آیه ویژۀ پیامبر(ص) است و بحث مردم در آیات بعدی آمده است. مثل این آیه که می‌فرماید:
لَقَدْ رَضِيَ اللّٰهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبٰايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مٰا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَ أَثٰابَهُمْ فَتْحاً قَرِيباً ﴿الفتح، 18﴾
یقیناً خدا از مؤمنان هنگامی که زیر آن درخت [که در منطقه حدیبیه بود] با تو بیعت می‌کردند خشنود شد، و خدا آنچه را [از خلوص نیّت و پاکی قصد] در دل‌هایشان بود می‌دانست، در نتیجه آرامش را بر آنان نازل کرد، و پیروزی نزدیکی را [در خیبر] به آنان پاداش داد.
همچنین در آیه 27 این سوره آمده است:
لَقَدْ صَدَقَ اللّٰهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيٰا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرٰامَ إِنْ شٰاءَ اللّٰهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُسَكُمْ وَ مُقَصِّرِينَ لاٰ تَخٰافُونَ فَعَلِمَ مٰا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذٰلِكَ فَتْحاً قَرِيباً ﴿الفتح، 27﴾
بی‌تردید خدا رؤیای پیامبرش را به حق راست دانست. قطعاً در حال امن و امنیت در حالی که سرهایتان را تراشیده و موی کوتاه کرده‌اید و بیمی ندارید، وارد مسجد الحرام خواهید شد. خدا دانست آنچه را که شما ندانستید و پیش از آن پیروزی نزدیکی [= صلح حدیبیه] قرارداد.
پس فتحِ مربوط به پیامبر(ص) در ابتدای سوره آمده و فتح مربوط به مؤمنان در آیات بعدی ذکر شده است. دقت کنید که قدر صلح حدیبیه را شخص پیامبر(ص) می‌دانست چون او می‌فهميد که چه آثاری دارد ولی بقیه نمی‌فهمیدند. پس صلح حدیبیه فتحی است که مخصوص پیامبر(ص) است و برای بقیه، فتح‌های دیگر مثل فتح مکه و فتح خیبر پیش آمد. در واقع مردم از فتح، ورود به یک منطقه و مسلط شدن بر آن را می‌فهمند ولی صلح را فتح نمی‌دانند.
بد نیست مثالی بزنم: در بین بسیاری از ما امام حسین(ع) محبوب‌تر از امام حسن(ع) است و این بخاطر آن است که امام حسن(ع) صلح کرد. ما چون صلح و ثمراتش را نمی‌شناسیم پس صلح برای ما فتح نیست و قدر صلح را نمی‌فهمیم.
ما به نادر شاه افشار افتخار می‌کنیم چرا که اهل جنگ بود ولی کسی که با صلح و کوتاه آمدن جلو جنگی را گرفته باشد به او افتخار نمی‌کنیم.
پس صلح برای ما فتح آشكار نیست. «قدر زر زرگر شناسد» و این پیامبر(ص) است که قدر صلح را می‌داند پس هم فتح بودن صلح و هم مبین بودن صلح حدیبیه را پیامبر(ص) می‌فهمید. در مَثَل اگر همین امروز بگوییم باید با دنیا کوتاه بیاییم و برجام احیاء شود گروهی كفن مي‌پوشند و با فرياد بلند می‌گویند: چرا چنین می‌گویید؟ این در حالی است که واقعا امام حسن(ع) صلح نکرد بلکه عملا تسلیم شد. عده‌ای در زمان امام حسن(ع) به ایشان مذل المؤمنین می‌گفتند ولی نمی‌فهمیدند که اگر امام تسلیم نمی‌شد عدۀ زیادی کشته می‌شدند.
حتی ما امام حسین(ع) را نیز درست نمی‌شناسیم چون نهضت امام حسین(ع) نیز برای ما تحریف شده معرفی کرده‌اند.
امام طبق آنچه ارشاد شیخ مفید نوشته است امام بارها پیشنهاد کرده که من خودم نزد یزید می‌روم ولی چنین چیزهایی را برای ما نگفته‌اند.
پس تا اینجا جواب این سؤال داده شد که چرا در تعبیر إِنّٰا فَتَحْنٰا لَكَ ضمیر مفرد مخاطب آمده است و فهمیدیم که این فتح مخصوص پیامبر(ص) بوده است.
سؤال دیگر این بود که ارتباط بین لِيَغْفِرَ لَكَ اللّٰهُ مٰا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مٰا تَأَخَّرَ با فتح چیست؟ می‌توانست بگوید فتح برایت ایجاد کردیم تا «جبران زحماتت باشد» و یا «تا دین را تبلیغ کنی»
در این زمینه دو راه حل می‌توان بیان کرد:
الف) خداوند برای تو قرارداد صلح حديبيه و به دنبالش فتح مكه را پیش آورد تا بر دشمنانت كه به تو ظلمهاي بسياري كردند پيروز شوي تا بتوانی به آنان مهر و محبت و خوبی بکنی. پیامبر(ص) قبل از فتح نمی‌توانست این خوبی‌ها را به مردم مکه بکند.؛ زيرا عفو و مهرباني وقتي واقعي است كه توان انتقام‌گيري باشد. حالا که صلح حدیبیه شد پیامبر(ص) می‌تواند به مردم مکه لطف و محبت بکند و با این کار، خدا ترک اولاهای پیامبر(ص) را می‌بخشد.
بالاخره پیامبر(ص) ترک اولی داشته است؛ زيرا از او نقل شده است که:
إِنَّهُ لَيُغانُ عَليٰ قَلْبي وَ إِنّي لَاَسْتَغْفِرُاللهَ بِالنَّهارِ سَبْعينَ مَرَّة؛ به درستی که قلب من زنگارآلود می‌گردد [از این رو] در هر روز هفتاد بار از خدا طلب مغفرت می‌کنم.(صحيح مسلم، مسلم نيشابوری ، ج 8 ، ص 72)، (مستدركالوسائل، ج 5، ص 320.)
این جمله به این معناست که همۀ حالات پیامبر(ص) مثل حالات نماز و عبادت نیست بلکه در طول زندگی غبارهایی بر قلب او می‌نشسته است. پس خدا به پیامبر(ص) ياد داده كه بخشودن مردم موجب مي‌شود كه آن ترك اولاها را خدا ببخشد. به عبارت ديگر با محبت کردن به دشمنانت و مخالفينت كه چنين زمينه‌هايي با صلح برايت فراهم مي‌شود زمینه‌های از بین بردن ترک اولاها كه انجام داده‌اي فراهم می‌شود.
مؤید این معنا این آیه از سوره نور است که می‌فرماید:
وَ لاٰ يَأْتَلِ أُولُوا الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَ السَّعَةِ أَنْ يُؤْتُوا أُولِي الْقُرْبىٰ وَ الْمَسٰاكِينَ وَ الْمُهٰاجِرِينَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لاٰ تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللّٰهُ لَكُمْ وَ اللّٰهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿النور، 22﴾
و از میان شما کسانی که دارندگان ثروت و گشایش مالی هستند، نباید سوگند یاد کنند که از انفاق مال به خویشاوندان و تهی‌دستان و مهاجرانِ در راه خدا دریغ ورزند، و باید [مؤمنان توانگر بدي آنان را] عفو کنند و درگذرند؛ آیا دوست نمی‌دارید خدا شما را بیامرزد؟ [اگر دوست دارید، پس شما هم دیگران را مورد عفو و گذشت قرار دهید]؛ و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
طبق این آیه مهربانی کردن عامل غفران و بخشش خداست. حال خداوند برای پیامبر(ص) فتح آشكار را پیش آورد تا زمینۀ عفو و بخشش برای ایشان پیش آید تا در نتیجه بخشش خدا رخ دهد.
دقت کنید مراد از ذنب در آیه 2 سوره فتح مسلماً گناه نیست بلکه از باب «حسنات الابرار سیئات المقربین» است. يعني كارهاي خوب نيكان در نزد مقربان بدي است.
ب) وقتی فتح و پیروزی پیش می‌آید معمولا افراد شادی می‌کنند ولی در اینجا خدا به پیامبر(ص) گفته است در این جریانِ فتح، خدا ترك اولاهاي تو را می‌بخشد چون در فتح و جنگ بالاخره زیادی روی‌هایی رخ می‌دهد و اشتباهاتی صورت می‌گیرد. حال وقتی فتحی پیش می‌آید خدا می‌گوید لازم است توبه و استغفار کنی. شاهدش آیات سوره فتح است که می‌فرماید:
إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اللّٰهِ وَ الْفَتْحُ ﴿النصر، 1﴾
هنگامی که یاری خدا و [آن] پیروزی فرا رسد،
وَ رَأَيْتَ النّٰاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اَللّٰهِ أَفْوٰاجاً ﴿النصر، 2﴾
و مردم را ببینی که گروه گروه در دین خدا درآیند،
فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كٰانَ تَوّٰاباً ﴿النصر، 3﴾
پس پروردگارت را همراه با سپاس و ستایش تسبیح گوی، و از او آمرزش بخواه، که او همواره توبه پذیر است.
پس در جریان فتح و پیروزی، زیاده‌روی‌های غیر عمدی اتفاق می‌افتد و به همین خاطر باید استغفار صورت گیرد.
در اینجا نیز صلح حدیبیه رخ داد تا تو استغفار کنی چون بالاخره قبل از این، جنگ‌هایی اتفاق افتاده که اگرچه دفاعی بوده است ولی چه بسا در این دفاع‌ها، حق‌کشی‌هایی هم ناخواسته و نادانسته اتفاق افتاده باشد. حال صلح حدیبیه که فتح است رخ داده تا برای آن حق‌کشی‌های ناخواسته استغفار کنی تا خدا تو را ببخشد.