توضیحات

كتاب حاضر در يك نگاه

اين كتاب حاوى فصل‏هاى ذيل است:

1- جامعيت قرآن كريم

در اين فصل سعى شده احتمالات مختلف درباره حاوى تمام مطالب بودن قرآن و فراز «تبيانا لكل شى‏ء» بررسى شود و سرانجام ادعا شده كه قرآن واقعا حاوى تمامى كليات مورد نياز بشر در هر رشته‏اى هست. و آنگاه در فصول بعدى روش‏ها و راهكارهايى براى به دست آوردن اين مطالب ارائه شده است كه مطالب آن فصول از اين قرار است:

2- بحث حجّيت فرازها و ابعاض قرآن

در اين بحث درصدد اثبات اين نكته بوده‏ايم كه علاوه بر حجّيت
مجموعه‏ها و پاراگراف‏هاى قرآن، فرازهاى آن نيز داراى حجّت است. مثلاً مجموعه‏اى از آيات يا حتى يك آيه درصدد ارائه مطلبى است، امّا فرازهايى كه در آن‏جا به‏كار برده شده به خودى خود ارائه دهنده مطلب مستقلى هستند كه هيچ‏گونه تنافى با مطلب اصلى كه درصدد اثبات آن است، ندارند.

3- حجّيت يا بيانگر بودنِ اشارات، حروف، ضماير و لحن كلام در قرآن

در اين بحث درصدد بيان اين نكته بوده‏ايم كه اگر در قرآن گاهى به‏جاى ضمير، اسم ظاهر آمده است و يا به‏جاى اسم ظاهر، ضمير آمده يا حرف اضافه‏اى آمده كه از نظر علم نحو زايد است، يا در مقايسه دو آيه با يكديگر متوجه مى‏شويم كه يكى از آنها تنها در يك يا دو حرف با ديگرى اختلاف دارند، همه حتماً داراى نكته است و بيانگر مطلبى.

4- بحث التفات در قرآن

در اين بحث سعى شده است تا با ارائه نمونه هايى ثابت شود كه خطابى بودن برخى آيات يا به صورت غايب سخن گفتن با مردم، به كار بردن ضمير «نا» براى خداوند يا ضمير «هو» براى او، همه و همه داراى نكته است و تنها براى تفنن يا زيبايى كلام نيست.

5- ارتباط الفاظ با معانى

در قسمت پنجم به اين بحث پرداخته شده كه الفاظ با معانى ارتباط خاصى دارند؛ به اين معنى كه اگر در آيه‏اى از قرآن بحث «زوجيت» مطرح شده، كلمات آن آيه و آيات ديگر قبل و بعد از آن آيه به صورت زوج و قرين
يكديگر مى‏باشند و به ظاهر الفاظ آيات نيز شكل خاصى مى‏بخشند.

6ـ فرافهمى بودن قرآن

در اين بخش سعى شده كه با مثال‏هاى گوناگون روشن گردد كه قرآن هنوز براى ما شناخته شده نيست و داراى ابعاد گوناگونى است كه براى همه ما مجهول است؛ ولى چون كار ما بيشتر در محدوده الفاظ و معانى است، گمان مى‏كنيم در اين قسمت به مراحل نهايى نزديك شده‏ايم؛ لكن چنين تصورى از واقعيت به‏دور است و دست يازيدن به كنه معانى قرآن، براى ما تقريبا غير ممكن است.

بالاخره به پايان نوشتار و نتيجه‏گيرى مى‏رسيم و آن اين‏كه هر يك از بحث‏هاى قبل، معانى بى‏شمارى را فراروى انسان مى‏گشايد كه مى‏توان گفت با الفاظ محدود، معانى نامحدود ارائه شده است؛ و اينها تنها نمونه‏هايى از ژرفايى قرآن از ديد الفاظ و معانى بود. حال اگر افراد و گروه‏هاى مختلف با ديدهاى مختلف فلسفى، عرفانى، اجتماعى و سياسى، به چشمه‏سار جوشان قرآن وارد شوند، هر گروه در همان بُعد خود به ضعف و زبونى خود و بى‏نهايت بودن مفاهيم دقيق قرآن يقين پيدا مى‏كند. با اين حساب به اين نتيجه مى‏رسيم كه مفاهيم قرآن بى‏نهايت است؛ اگرچه ما هنوز آن بى‏نهايت مطلب را استقصا و استخراج نكرده‏ايم، و يا حتى هنوز از بسيارى از آنها خبر نداريم.

بنابراين فعلاً هدف ما اين نيست كه ثابت كنيم قرآن حاوى تمامى مطالب
است، بلكه ادعاى ما اين است كه قرآن بيش از آن مقدارى كه تا به حال گفته شده و يا از آن مطلب استخراج شده، توان بيان حقايق را دارد و بايد راهكارهايى انديشيده شود كه اين مطالب بسيار زياد از قرآن استخراج گردد و راهكارهاى مطرح شده در طول نوشتار مى‏تواند به عنوان راهنماها و علامت‏هايى براى جويندگان راه حقيقت باشد تا با الگوگيرى از آنها، حقايق قرآنى خود را افزايش دهند.